چکیده:
«ادبیات تطبیقی» بررسی پیوند و تعامل ادبیات در زبانهای مختلف و «اقتباس» از جمله مهمترین مباحث پژوهشهای تطبیقی است. توفیق الحکیم، نویسنده معاصر مصری و گوته ادیب نامدار آلمانی، درونمایة اصلی داستان «عهد الشیطان» و «فاوست» را پرداختن به شخصیت انسان از دریچه فلسفه تعادلی قرار دادهاند. هدف این پژوهش بررسی و تطبیق چگونگی تأثیرپذیری شخصیتهای داستان «عهد الشیطان» توفیق الحکیم از «فاوست» گوته با روش توصیفی – تحلیلی و رویکرد تطبیقی است. توفیق الحکیم در «عهد الشیطان» با تأثیرپذیری از «فاوست» جدال انسان با حقیقت را مطرح میکند. سپس با طرح فرضیه، پیامد این جدال و کشمکش را به تصویر میکشد. نکته قابل ملاحظه اینکه هرچند شخصیتهای داستان «عهد الشیطان» از «فاوست» تأثیر پذیرفتهاند و شاید بتوان گفت اقتباسی ماهرانه از «فاوست» گوته هستند، اما توفیق الحکیم تلاش نموده تا در این شخصیتها بر اساس طبیعت و سرشت خویش و اوضاع حاکم بر جامعه مصر، تغییراتی پدید آورد و شخصیتهای جدیدی را در عرصه ادبیات عربی عرضه دارد.
خلاصه ماشینی:
نکتـة قابـل ملاحظـه اينکـه هرچنـد شخصيت هاي داستان «عهد الشيطان » از «فاوست » تأثير پذيرفته اند و شايد بتوان گفت اقتباسي ماهرانه از «فاوست » گوته هستند، اما توفيق الحکيم تلاش نموده تا در اين شخصيت ها بر اساس طبيعت و سرشت خويش و اوضاع حاکم بر جامعة مصر، تغييراتـي پديـد آورد و شخـصيت هـاي جديـدي را در عرصـة ادبيات عربي عرضه دارد.
لـذا پرسش هايي که مي توان در اين نوشتار مطرح نمود عبارتند از: ١- چه شباهت ها و تفاوت هـايي ميان شخصيت هاي دو داستان وجود دارد؟ ٢- شخصيت هاي داسـتان «عهـد الـشيطان» تـا چـه ميزان متأثر از «فاوست » بودهاند؟ ٣- آيا توفيق الحکيم توانسته در شخصيت هاي داستان تغيير و دگرگوني ايجاد نمايد؟ بر اساس شـواهد ذکـر شـده در مقالـه ، توفيـق الحکـيم نويـسنده بـزرگ جهـان عـرب در داسـتان «عهـد الـشيطان » بـه اقتبـاس از «فاوسـت » گوتـه پرداختـه ، بـا ايـن حـال، خـود وي اظهار مي دارد که با وجود تأثيرپذيري از افکار نويـسندگان بـزرگ جهـان، همـواره بـر اسـاس طبيعت و سرشت خويش و اوضـاع حـاکم بـر جامعـه مـصر، در ايـن افکـار تغييراتـي ايجـاد نموده است (توفيق الحکيم ، ١٩٧٤، مقدمه کتاب يا طالع الـشجرة ).
در پايان پس از بررسي و مقايسه ميان دو داستان «عهد الشيطان » توفيق الحکيم و «فاوست » گوته ، مي توان به اين نتيجـه رسـيد کـه شخـصيت اصـلي داسـتان «عهـد الـشيطان » مقتـبس از شخصيت دکتر يوهان فاوست ، ابليس مقتبس از مفيستوفلس و خدمتکار پيـر نيـز از شخـصيت واگنر خدمتکار اقتباس شده است .