چکیده:
هدف مقاله حاضر بررسی چرخه شهرنشینی با مورد نمونه کلان منطقه خراسان در طول پنجاه و پنج سال اخیر بین سالهای 1335 تا 1390 می باشد. دادههای به کار رفته در این تحقیق آمارهای جمعیتی شهرهای منطقه خراسان در هشت دوره سرشماری از سال 1335 تا 1390 می باشد. تحقیق حاضر از لحاظ هدف بنیادی و کاربردی و ماهیت و روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است . در این تحقیق ابتدا به طور خلاصه چرخه شهرنشینی و بعد ادبیات تحقیق در این زمینه بررسی شده است. سپس تحولات شهرنشینی در کلان منطقه خراسان در پنجاه و پنج سال اخیر بررسی شده و چرخه شهرنشینی در شبکه شهری کلان منطقه خراسان مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان میدهد که نظام شهری کلان منطقه خراسان با چرخه شهرنشینی مطابقت ندارد و عامل سیاسی – اجتماعی مهاجرت افغانها به این منطقه به عنوان عامل خارجی و تحولات جمعیتی به عنوان عامل داخلی مهمترین عوامل تاثیر گذار بر این الگوی شهرنشینی بوده اند.پیشنهاد میشود در تعمیم نظریه های مختلفی که در زمینه های مختلف علمی از جمله شهرسازی و شهرنشینی در سایر کشورها ارئه داده اند، احتیاط لازم بشود و نظریه های مذکور تعدیل شده و با ساختار محیطی بومی و منطقه ای تطبیق داده شود تا از این طریق بتوان به کارگیری این مدلها در حل مشکلات اثر گذار بشوند.
macro region of Khorasan (including Khorasan-e-Razavi, North Khorasan, and South Khorasan) with a population of 7594321, 68/11 percent of them living in 119 urban areas in 2011, has passed a vicissitudinous process and pattern of urbanization and urban growth. to explain the patterns of urbanization and urban growth in Iran the models and theories of positivist approach and era have been used in nationally or provincially confined levels while those attitudes and models are either outdated or have been substantially modified. Thus,The aim of this paper was to investigate the urbanization cycle in sample case of macro region of Khorasan during the past fifty-five years from1335 to 1390. The data used in this study is demographic statistic of Khorasan region cities in eight census periods from 1335 to 1390. In terms of purpose the current study is a basic and applied research and the nature and method of the study is descriptive and analytical. This paper briefly surveys urban cycle at first and then the research literature in this area is reviewed. Then the Urbanization changes in the macro region of Khorasan in the recent Fifty-five years are studied and the urbanization cycle in the urban network of Khorasan region is evaluated. Some of the affecting factors on the patterns and trends of urbanization especially in the study area have been demographic (natural population growth and sever migration from rural areas to urban areas) and social-political (the presence of Afghan refugees in Iran in the last fifty years) that did not have an established structure and can be used to explain the failure to comply between the patterns and trends of urbanization in the area and the urban cycle theory.
خلاصه ماشینی:
نتایج تحقیق نشان میدهد که در سرشماریهای 70-65-55-45-1335بهترتیب با 6/5، 3/3، 1/9و 1/5درصد نرخ رشد سالانه شهرهای متوسط (پنجاه تا صد هزار نفری) و در سرشماریهای 90-85-1375 به ترتیب با 3 و 8/2 درصد نرخ رشد سالیانه طبقه شهرهای کوچک (ده تا بیست و پنج هزار نفری) بیشترین نرخ رشد را به خود اختصاص دادهاند که بر این اساس نظام شهری کلان منطقه خراسان با چرخه شهرنشینی مطابقت ندارد و عامل سیاسی – اجتماعی مهاجرت افغانها به این منطقه بهعنوان عامل خارجی و تحولات جمعیتی به عنوان عامل داخلی مهمترین عوامل تاثیر گذار بر این الگوی شهرنشینی بودهاند.
(رجوع شود به تصوير صفحه) شکل 2: نمودار مراحل اصلی توسعه شهری در نظریه چرخه شهرنشینی دوره شهر برتر: در طول دوره اولیه شهرنشینی، دوره شهر برتر، نسبت فزایندهای از فعالیتهای اقتصادی و جمعیت یک کشور یا منطقه در تعداد معدودی از شهرهای برتر یا بزرگ با رشد خیلی شدید متمرکز میشود و جریانهای غالب اقتصادی و جمعیتی به سمت شهر برتر روی میآورند.
سرشماری سال 1355 نشان میدهد که در دوره دهساله 1345 تا 1355 میانگین نرخ رشد مناطق شهری محدوده مورد مطالعه 73/4 درصد بود که در بین طبقات مختلف شهری، بیشترین نرخ رشد به طبقه پنجاه تا صد هزارنفری و حداقل نرخ رشد تقریبا با 3/3 به طبقه ده تا بیست و پنج هزار نفری اختصاص داشت.