چکیده:
«عرفان اسلامی» یکی از منابع غنی در فرهنگ اسلامی−ایرانی است که با رجوع به آن، میتوان دلالتهای ارزشمندی برای تعلیم و تربیت اسلامی، بازشناسی نمود. یکی از این دلالتها، «شاگردپروری» است. بسیاری از عرفای مسلمان، ضمن اهتمام به سیر و سلوک عرفانی، به پرورش شاگرد نیز التفات ویژهای داشتهاند. در این راستا، پژوهش حاضر به مطالعه احوال، اقوال و منش شاگردپروری سه عارف مشهور یعنی جنید بغدادی، بایزید بسطامی و نجمالدین کبری پرداخته و با بهرهگیری از روش تحلیل مضمون، بیست و چهار مؤلفۀ شاگردپروری را بازشناسی نموده است. در گام بعدی، مؤلفههای اولیه (خرده مضمونها) در قالب دو مضمون سازماندهنده (منش فردی و منش میانفردی) دستهبندی شدند و در نهایت همۀ آنها در ذیل مضمون فراگیر «منش شاگردپروری» قرار گرفتند. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که از میان مضمونهای استنتاج شده، شش مضمون «عبودیت و بندگی خداوند، حسن خلق، تخصص و تبحر علمی، کلام نافذ و تأثیرگذار، مجاهدت در کسب علم و حفظ حرمت و شخصیت شاگردان» از بیشترین فراوانی برخوردار بوده و از مهمترین ویژگیهای معلم شاگردپرور محسوب میشوند. تدوین شبکه مضامین، چارچوب مفهومی از رابطه مضمونهای شاگردپروری و الگوی «معلم شاگردپرور» از دیگر یافتههای این پژوهش به شمار میآید.
"Islamic mysticism" is one of the rich sources in Islamic-Iranian culture, which can be used to identify valuable implications for Islamic education. One of these implications is "disciple-educating". Many Muslim mystics have paid special attention to nurturing the student while paying attention to mystical conducts. In this regard, the present study has examined the circumstances, sayings and character and conducts of three famous mystics, namely Jonaid Baghdadi, Bayazid Bastami and Najmoddin Kobra, and by using the method of thematic analysis, has recognized the twenty-four components of disciple-educating. In the next step, the initial components (sub-themes) were categorized into two organizational themes (individual character and interpersonal character), and finally all of them were included in the comprehensive theme of “disciple-educating manner". The findings of this study show that among the thematic themes, the six themes of "worship and servitude of God, good character, expertise and scientific proficiency, penetrating and effective speech, struggle in acquiring knowledge and maintaining the dignity and personality of students" have had the most abundance and they are the most important characteristics of a disciple-educating teacher. The development of a thematic network and a conceptual framework for the relationship among themes of disciple-educating, and the “disciple-educating model” are other findings of this study.
خلاصه ماشینی:
بازشناسي مؤلفه هاي شاگردپروري در عرفان اسلامي با تأکيد بر منش معلمي جنيد بغدادي، بايزيد بسطامي و نجم الدين کبري % عاطفه نادري %% محمدحسين حيدري %%% سيدعلي اصغر ميرباقري فرد چکيده «عرفان اسلامي» يکي از منابع غني در فرهنگ اسلامي ايراني است که با رجوع به آن ، ميتـوان دلالت هاي ارزشمندي براي تعليم و تربيـت اسـلامي، بازشناسـي نمـود.
در اين راستا، پژوهش حاضر به مطالعه احوال ، اقوال و منش شاگردپروري سه عارف مشهور يعني جنيد بغدادي، بايزيد بسطامي و نجـم الـدين کبـري پرداخته و با بهره گيري از روش تحليل مضمون ، بيست و چهار مؤلفۀ شاگردپروري را بازشناسي نموده است .
نگاهي کلي به پيشينۀ تحقيق بيان کننده آن است که پيرامون ويژگي هـاي معلـم موفـق و اثـربخش ، رابطه معلم و شاگرد، روش هاي تربيت عرفـاني ، حقـوق تربيتـي شـاگردان و تـأثير عرفـان بـر تعلـيم و تربيت ، پژوهش هاي متعدد و متنوعي انجام شده است ؛ اّما آثاري که منحصرا به بحـث شـاگردپروري پرداخته باشد، بسيار کم و انگشت شمار است ؛ در حالي که خلأ اين موضوع در نظام آموزش وپرورش به خوبي حس مي شود و بيش از اين موارد نياز است بـدان پرداختـه شـود تـا چـراغ راهـي پـيش روي معلمان دغدغه مند شود.
تمامي اينها نشانگر آن است که ويژگي هـاي معلـم شـاگردپرور در هر عصر و زماني تقريبا يکسان بوده و شاگردپروري با برخورداري از منشي خاص و اخلاقي حرفـه اي امکان پـذير اسـت و مجمـوع ايـن پـژوهش هـا مـي توانـد الگـويي بـومي و مطـابق بـا فرهنـگ غنـي ايراني اسلامي در اختيار تمام معلماني قرار دهد که دغدغۀ تعالي و رشد شاگردان خويش را دارنـد و در پي تحقق اهداف غايي و متعالي تعليم وتربيت اسلامي در آنان هستند.