چکیده:
شهریار از جمله شاعران دلسوخته ای است که با گذر از عشق جسمانی به محبت روحانی دست یافته است.
شهریار با ورود به عالم عرفان» فضای شعریش از واژه گرفته تا معنا و مضمون» دگرگون میشود و نه
تنها غزل که تمام قالیهای شعریش, صبفهی آن جهانی میگیرد. وی بر این باور است که ابراز محبت»
حیات انسانی را بهشت آیین میکند. او با توجه به گفتهی ابوسعید ابی الخیرء نزدیکترین راه را برای وصول
به حق» خوشنود کردن دلها میداند. دلشکستگی بنده نیز سبب تقرب او به ذاات باری تعالی میگردد.
شهریار, جهان را جلوه ای از جمال یارمی داند و روح انسان را منشعب و مشتق از روح خدا میداند و
همواره آروزمند بازگشت به آن مبدا میباشد. رسیدن به حق و اتصال بنده با معبود نیازمند راهنمایی یک
واسطه است که به آنء دلیل یا شیخ یا پیر میگویند.
خلاصه ماشینی:
در خبر است که حضرت موسي علي نبينا و عليه السلام از پيشگاه باري تعالي سؤال کرد، پروردگارا ترا در کجا جستجو کنم ؟ فرمود در دل هاي شکسته : « الهي اين اطلبک ؟قال عند المنکسره قلوبهم » (شرح تعرف ج ٣ ص ١٢٧) شهريار در غزل :« خود پرستي و خدا پرستي» گويد: کافر نه ايم و بر سرمان شور عاشقي است آن را که شور عشق به سر نيست کافر است آتــش مـزن به خرمن دلها که تخت جم آيينــه ي شــکسته بخــت سـکندر است هــر جــا که دلشــکستگي و دود آه بود گر عيـش شــحنه آينـه باشد، مکدر است راه خــدا پرستي از اين دلشکستگي است اقلــيم خود پــرستي از آن راه ديگر است (ديوان ، ص ١٠٥) جلال الدين محمد مولوي در مثنوي معنوي فرمايد: دعا وقتي باستجابت ميرسد که از دل شکسته برخاسته باشد: دســــت ، اشکــــسته بــرآور در دعــا ســـوي اشـــکسته پــرد فـــضل خـدا (مثنوي به اهتمام نيکلس دفتر پنجم ص ٤٩٣) طه عبدالباقي سرور در کتاب (حلاج ، شهيد تصوف اسلامي) به نقل از «الصوفيه في الاسلام » نوشته نيکلسون ميگويد: «اساس محبت بر شکنجه است و دوستدار بايد براي خاطر محبوب خويش ، پريشان و دلريش باشد بدون اين که سوالي از سبب و علت داشته باشد و يقينا امر لازم براي اولياي فصلنامه ي تخصصي زبان و ادبيات فارسي 160 خدا اين است که فقط توجه به سوي خدا کنند و معني بندگي کامل را تحقق بخشند، و امر او را فرمان برند که براي آنان وظيفه تعيين شده است ، در مجموعه اين مسايل ، رنج و مشقت است (حلاج شهيد تصوف اسلامي ص ٢٢٨) سعدي نيز در مقطع غزلي عارفانه ، حضور خدا را در دل شکسته ميداند: گر بجراحت والم ، دل بشکستيام چه غم ميشنوم که دم به دم پيش دل شکسته اي (کليات سعدي، صفحه ي ٦٦٦) شهريار در غزل :« طوطي تصوير...