چکیده:
هدف پژوهش حاضر ارزیابی محیط رابط کاربر کتابخانههای دیجیتال فارسی کودکان بر اساس معیارهای استخراج شده از متون است. برای انجام پژوهش از روشهای پیمایشی و ارزیابانه استفاده شد. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از سیاههی وارسی محقق ساخته گردآوری شد. سیاههی اولیه شامل 21 مقولهی (طراحی، نمایش اطلاعات، سادگی، انسجام، راهنمایی، راهبری، کنترل کاربر، زبان، تصحیحخطا ، تعامل، بازخورد، جستوجو، قابلیت یادگیری، پشتیبانی از کاربر، کاهش بار حافظه کاربر، پیشینه کاربر، سازگاری، مشاهده وضعیت سامانه، تطبیق بین سیستم و جهان واقعی، انعطاف پذیری و شخصیسازی) و 171 معیار بود. پس از اعتبارسنجی سیاهه با احتساب نقطه مطلوب 4، سیاههی نهایی با 17 مقوله و 97 معیار برای ارزیابی رابط کاربر کتابخانههای دیجیتالی (ICDL، تبیان، ملی، کودکان، جامعهی مجازی، جزیرهیدانش، کتابک و کودکانه) مورد استفاده قرار گرفت. یافتهها نشان داد از بین معیارهای مورد مطالعه، "وضوح در ارائه جملات راهنما و قابل درک بودن راهنما" از مقولهی زبان با میانگین 55/4 و "اجتناب از آوردن متنهای زیر خط دار در کنار پیوندها" از مقولهی طراحی با میانگین 96/2 به ترتیب بالاترین و پایینترین امتیاز را از نظر متخصصان کسب کردند. حاصل رتبهبندی کتابخانهها از نظر رعایت معیارهای سیاهه ارزیابی نشانگر آن است که کتابخانه دیجیتال ملی کودکان با رعایت 73 درصد معیارها در رتبه نخست قرار دارد پس از آن کتابخانههای دیجیتال کتابک (72 %)، ICDL (68 %)، جزیرهی دانش (67 %)، کودکانه (47 %)، تبیان (44 %)، جامعهی مجازی (44 %) و کودکان (32 %) قرار دارند.
The aim of this study was to evaluate the children Persian digital libraries’ user interface based on the criteria extracted from the literature. In this regard, survey and evaluation methods were employed. The data was gathered using a researcher made checklist. The initial checklist was consisted of 21 categories (including designing, presentation, simplicity, consistency, guidance, navigation, user control, language, error correction, interaction, feedback, search, learnability, user support, reduction of user memory load, user background, compatibility, system status observation, coincidence between the system and real-world, flexibility and personalization) and 171 criteria. After validating the checklist by some experts and determining the desired point (point 4 out of 5), the final list including 17 categories and 97 criteria was used to assess the user interfaces of the selected children digital libraries (ICDL, Tebyan, Meli, Koodakan, Jameh Majazi, the Jazireh of Danesh, Ketabak and Koodakaneh). Results showed that among the criteria examined, "clearly presented and understandable terms Help and FAQ" of the language categories with an average of 4.55 out of 5 and "Avoid the underlined text next to the links" from the category of designing with an average of 2.96 out of 5, respectively, were the highest and lowest points. Final ranking of libraries showed the National Children's Digital Library was in the first place, followed closely by Ketabak digital library (72 %). After that Jazireh of Danesh (67%), Koodakaneh (47%), Tebyan (44%), Jameh Majazi (44%), and Koodakan (32%) were appeared.
خلاصه ماشینی:
حاصل رتبه بندي کتابخانه ها از نظر رعايت معيارهاي سياهۀ ارزيابي نشانگر آن است که «کتابخانۀ ديجيتال ملي کودکان » با رعايت ٧٣ درصد معيارها در رتبۀ نخسـت قـرار دارد و پـس از آن کتابخانـه هـاي ديجيتـال «کتابـک » (٧٢ درصـد)، «ICDL» (٦٨ درصد)، «جزيرة دانش » (٦٧ درصد)، «کودکانه » (٤٧ درصد)، «تبيـان » (٤٤ درصد)، «جامعۀ مجازي » (٤٤ درصد) و «کودکان » (٣٢ درصد) قرار دارند.
اما، وجه تمايز اين پژوهش از سـاير پـژوهش هـاي مشـابه داخلـي آن اسـت کـه در تمـامي پـژوهش هـاي داخلـي بـه ارزيـابي کتابخانه هاي ديجيتال انگليسي زبان کودکان پرداخته شده و کتابخانه هاي ديجيتال کودکان به زبـان فارسي کمتر مورد بررسي قرار گرفته اند؛ به جز پژوهش هاي «حسـن زاده و سـهراب زاده » (١٣٩١) و «صديقي ، گيلوري و نوشين فرد» (١٣٨٩)، که «کتابخانۀ ملي کودکان و نوجوانان ايـران » را بررسـي کرده اند.
به منظور تأمين پايايي ، سه نفر از متخصصان حوزة علم اطلاعات و دانش شناسي ، که از دانـش کافي در زمينۀ رابط کاربر و نظام هاي ذخيره و بازيابي برخـوردار بودنـد، بـه کدگـذاري ٥ درصـد (رايف ، ليسي و فيکو ١٣٨٨، ١٤٢) از معيارهاي سياهۀ وارسـي کـه شـامل ٢٣ معيـار در ٢ کتابخانـۀ «ملي کودکان و نوجوانان ايران » و «جزيرة دانش » بود، پرداختند.
پرسش دوم : وضعيت محيط رابط کاربر کتابخانه هـاي ديجيتـال فارسـي کودکـان از نظـر رعايـت مؤلفه ها و ويژگي هاي مورد نظر چگونه است ؟ پاسخ به اين پرسش بر مبناي ١٧ مقولۀ باقي مانده در سياهۀ نهايي در چند بخش و بـا توجـه بـه جدول ٣ صورت مي پذيرد.
Design Criteria for Children's Web Portals: The Users Speak Out. Journal of the American Society for Information Science and Technology 53(13): 79-94.