چکیده:
زمینه و هدف: نوع طنز بعنوان یک ژانر ادبی همواره از دیرباز در ادبیات این سرزمین با شدّت و ضعف حضور داشته است. طنز نوشته ای انتقادی است که با شهد ظرافت درآمیخته، یعنی یک طنزپرداز با زیرکی و هوشیاری و بگونهای هنری و زیبا اعتراض خود را بیان میکند که سبب خنده مخاطب نیز بشود، نه خندهای از سر شور و شوق، بلکه خندهای تلخ و گزنده. درواقع طنز شیوه تکاملیافته هجو و هزل است. به این معنی که انتقادات بجای جنبه شخصی، جنبه عمومی یافت و نیز بجای دفاع از حقوق شخص به دفاع از حقوق جامعه پرداخت. عبید زاکانی یکی از نوابغ طنزپردازی است که از شگردهای گوناگونی برای خلق انواع طنز استفاده میکند. در این مقاله به بررسی این شگردها پرداخته شده است.
روش مطالعه: پژوهش پیش رو به روش مطالعه نظری و با استفاده از منابع کتابخانهای انجام گرفته است. محدوده و جامعه مطالعاتی کلیات عبیدزاکانی به تصحیح عباس اقبال آشتیانی و کوشش پرویز اتابکی است که انتشارات زوار آن را منتشر کرده است.
یافتهها: شاعران و نویسندگان طنزپرداز هر کدام به شیوهای تقریبا معمول و رایج به این کار میپردازند؛ امّا عبید زاکانی خود خالق و مبدع شیوه های گوناگون در طنزپردازی است. او گاه به نثر و گاه به شعر، گاهی بصورت لطیفه و گاهی به شیوه اندرزنامه طنز میگوید. گاهی دست به ابداع واژه های طنزآمیز میزند، گاهی واژه ها را بصورت طنزآمیز معنا میکند. شخصیت پردازی نیز ازجمله شگردهای اوست. گاهی شخصیتهای تاریخی را دستمایه طنز خود قرار میدهد و گاهی شخصیتهای داستانی. او گاهی حیوانات را نیز بعنوان شخصیتهای داستانهای خود انتخاب میکند. عبید به اندازه ای علاقه مند به بیان واقعیات و معضلات جامعه خویش است که از بکاربردن کلمات رکیک نیز دریغ نمیورزد.
نتیجهگیری: عبید از شگردهایی از قبیل استعاره تهکمیه، جناس، بازی با الفاظ، افشای بلاهت، نعل وارونه زدن، نقل حکایات فارسی و عربی، تاویل و تفسیر طنزآمیز ضرب-المثلهای رایج و استدلال طنزآمیز استفاده میکند.
BACKGROUND AND OBJECTIVES: The type of humor as a literary genre has always been present in the literature of this land with intensity and weakness for a long time. Humor is a critical writing that is mixed with the nectar of delicacy, that is, a humorist who cleverly and consciously expresses his protest in an artistic and beautiful way that makes the audience laugh, not a laugh of enthusiasm, but a bitter and biting laugh. In fact, humor is an evolved form of satire. This means that criticism became public insteed of personal, and also defended the right of society instead of defending individual rights. obaid zakani is one of humor who uses various techniques to create different types of humor. in this article, we have tried to examine them.
METHODOLOGY: the present research has been done by the method of theoretical study and using library sources. Our study area and community is the generalities of obaid zakani, edited by Abbas lqbal Ashtiani and the efforts of parviz Atabaki, published by zavar publications.
FINDINGS: Humorous poets and writers each deal in an almost ordinary way, but obaid zakani himself is the creator of various methods of satireeach deal in an almost ordinary way, but obaid zakani himself is the creator of various methods of satire. Sometimes in prose and sometimes in poetry, sometimes in the form of jokes and sometimes in the style of a humorous letter of advice, sometimes he invents humorous words, sometimes he interprets words in a humorous way. Characterization is also one of his tricks, sometimes he uses historical characters as his humor and sometimes fictional characters. He sometimes chooses animals as the characters of his stories. Obaid is so interested in expressing the facts and problems of his society that he does not hesitate to use vulgar words.
CONCLUSION: Obaid uses tricks such as the metaphor of Tahkmiyeh, janas, playing with words, exposing the horseshoe, inverting Persian and Arabic anecdotes, and humorous interpretation of common proverbs and humorous reasoning.
خلاصه ماشینی:
مقالاتي که در اين زمينه نوشته شده است عبارتند از: «نگاهي تطبيقي به طنز و طنزپردازي در ادبيات ايران و عرب با تکيه بر طنز عبيد زاکاني و نمونه هايي از طنز شاعران عصر انحطاط » اسدي (١٣٨٧)، «بررسي طنز در حکايتهاي رسالۀ دلگشا براساس الگوي رابرت ليو» بيگزاده و خوش حساب (١٣٨٩)، «بررسي تطبيقي طنز در آثار جاحظ و عبيد زاکاني» نظري منظم و آذرنيا (١٣٨٩).
ج ) استفادة طنزآميز از ضرب المثل : او در اثناي سخنان و بحثهايي که پيش ميکشد، با بياني وارونه از نظريه هاي نابخردانه و ناشايست فاضل نمايان روزگار خود حمايت ميکند و براي تأييد اين نظريه ها از مثل نيز استفاده ميکند؛ امّا درواقع در چنين موقعيتهايي با تمسخر از اين مثلها استفاده کرده است .
در اين اندرزها که عبيد امر به منکر و نهي از معروف کرده است ، بگونه اي طنزآميز و زيبا ميگويد: در روزگاري که جاي منکر و معروف جابجا شده است و اندرزها و پندها کارايي خود را از دست داده اند، شايد پند و اندرزها نيز بدينگونه باشد.
Introducing the authors Ali Ashraf Karimi: PhD student in Persian language and literature, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
com) Mohammad Khosravi Shakib: Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
ir Responsible author) Mohammad Reza Jalilian: Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Lorestan University, Khorramabad, Iran.
ir) Safieh Moradkhani: Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Lorestan University, Khorramabad, Iran.