چکیده:
در میان شاعرانی که به صورت آشکار در اشعار خود از آیات قرآن کریم و احادیث بزرگان بهره بردهاند میتوان به ناصرخسرو قبادیانی اشاره کرد شاعری که به جرات میتوان بیان کرد شاید بیشترین بهره را در اشعار وزیر بنای تفکر و آرمان خود از این منبع لایزال بهره برده است به نحوی که به خوبی میتوان از شعرهای اوموضعگیری و نحوه برخورد او را با مسائل خاص به خصوص دین را تشخیص داد ما برآنیم که تاثیرپذیری این شاعر گرانقدر و بزرگ، از قرآن و احادیث نبوی و علوی را به صورت اجمالی و در حد توانایی خود در قصاید شماره 100 تا 107 دیوان این شاعر توانا را آشکار و باز نمایم تا از این طریق بتوانیم اندکی و شمهای از بهرهگیری و اثرپذیری این سخنور را از آبشخور و سرچشمهی بیپایان و تا ابد جاری قرآن و حدیث را بنمایانیم و بیان کنیم که اگر پیوند و ارتباط او با این منابع نبود شاید اینگونه شعر او ماندگار و نافذ نمیشد.
خلاصه ماشینی:
قصیده شماره 100 آقای سیدمحمد راستگو در کتاب ارزشمند «تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی» چگونگی بهرهگیری و اثرپذیری شاعران راز قرآن و حدیث به نحوی دقیق و علمی دستهبندی میکند از جمله تقسیمبندی ایشان در چگونگی تأثیرپذیری در این کتاب، استفاده شاعران از شیوهی اثرپذیری تلمیحی است به این معنی که «در این شیوه، گوینده سخن خویش را مانند اثرپذیری الهامی- بنیادی بر پایهی نکتهای قرآنی یا روایی بنا مینهد اما به عمد آن را با نشانه و اشارهای همراه میسازد و به اینگونه خواننده اهل و آشنا را به آنچه خود بدان نظر داشته راه مینماید» (راستگو، 52:1376) ما اینگونه و شیوه اثرپذیری را در قصیده 100 دیوان در چند بیت میبینیم و در زیر به آن اشاره میکنیم: 12 نبینی که ت افگند چو مرغ نادان ز روز و شبان دهر در پیسه دامی واژه «دام» نشانه آشکاری است بر تلمیح بیت به این سخن حضرت علی(ع) در نهجالبلاغه: الدنیا شرک النفوس و قراره ضر و بوس(= دنیا دام جانهاست و جایگاه هر زیان و سختی است) یکی دیگر از شیوههای اثرپذیری گزارشی- تفسیری است «در این شیوه سخنور آیه یا حدیثی را یا مایه و مضمون آنها را باز میگشاید، میگسترد و با شرح و بسط در سخن خویش میآورد»(همان:43) در این قصیه ما استفاده از این شیوه را در بیت 16 تا 21 میبینیم که البته میتوان همزمان اثرپذیری تلیحی را نیز در آن دید یکی مرکبی داده بودم رمنده از این سرکشی بدخوئی بلگامی همی تاخت یک چند چون دیو شرزه پس هر مرادی و عیشی وکامی مرا دید بر مرکبی تند و سرکش حکیمی کریمی امامی همامی چرا گفت که «این را لگامی نسازی که با آن ازو نیز ناید دلامی 20 ز هرکس بحستم فساری و قیدی بهر رایضی نیز دادم پیامی نشد نرم و ناسوده تا برنکردم بسر بر مر او را ز عقل او ستامی بنیاد گرفته از این سخن امیرالمؤمنین علی(ع) در نهجالبلاغه: و ایاک ان توجق بک مطایا الطمع فتورک مناهل الهکۀ (= بترس از اینکه مرکبهای طمع ترا با شتاب بردارد و در پرتگاه هلاکت افکند».