چکیده:
سند روایات از مختصات مطالعات حدیثپژوهی مسلامانان است و تحلیلهای سندی احادیث سرشار از اطّلاعات مفید تاریخی است. یکی از کلماتی که امروزه از مباحث مهم علوم قرآنی به شمار میرود،کلمهی «معجزه» است. تا قبل از قرن چهارم کلمۀ «معجزه» در هیچ کتابی دیده نمیشود، اما مطرح شدن آن، این شبهه را بهوجود میآورد که چه کسی مبدع این کلمه است. هدف از انجام این پژوهش آن است که این کلمه چه زمانی استعمال شده است. به نظر نگارنده و با بررسی تاریخی ــ تحلیلی که صورت گرفته، این کلمه از قرن چهارم به بعد استعمال شده است و قبل از آن از واژههای دیگر مانند «آیه» استفاده میشدهاست. همچنین تتبع محقق نشان میدهد که شیخ صدوق(ره)[م381ق] اوّلین نفری هستند که کلمه معجزه را استعمال نموده است.
خلاصه ماشینی:
چراكه در دو قسمت دیگر نیز که کلمۀ «معجزه» وجود دارد در نشرهای دیگری از این کتاب کلمۀ معجزه وجود ندارد به عنوان نمونه سید هاشم بحرانی در تفسیر البرهان فی تفسیر القرآن این روایت را که در کتاب خصیبی حاوی کلمه معجزه است را ذکر میکند«ولَا مُعْجِزَةٍ إِلَّا وَ قَدْ أَتَاهُمُ النَّبِيُّ9»(خصیبی، 1419، صص70-71) اما در آن کلمۀ معجزه دیده نمیشود «الْحُسَيْنُ بْنُ حَمْدَانَ الْخَصِيبِي: َبِإِسْنَادِهِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَر، عَنِ الصَّادِق7، قال: «لَمَّا ظَهَرَ رسول الله صلیاللهعلیهوآله بِالرِّسَالَة»(بحرانی، 1374، ج5، ص15).
تحلیل: شیخ صدوق(ره) این حدیث را با همان سلسله سند از امام حسن عسکری7 نقل کرده است در حالیکه عبارت «عن ابویهما» را زیاده دارد.
شیخ صدوق(ره) بیش از 40 روایت از استرآبادی از امام حسن عسکری7 در کتابهای خود نقل کرده است که بخشی از آنها با همان سند تفسیر است و بخش دیگری نیز با افزودن لفظ «عن ابویهما» است.
بهعنوان نمونه در این حدیث میبینیم که شیخ صدوق(ره) از علی بن احمد روایت کرده است.
تحلیل: این روایت را طبری، در دلائلالإمامه آورده است همانطور که مشاهده میشود در بین سند، محمد بن حسن صفار(متوفی290ق)[مؤلّف بصائر الدّرجات] هم وجود دارد که برخی از پژوهشگران معتقدند که «در کتابهای بصائر، کافی و هدایۀالکبری که قدیمیتر از کتابهای دیگر هستند کلمهی «معجزه» برای اشاره به خوارق عادت امامان: بهکار نرفته است»(محمدحسینی، 1390، ص31).
اما در این بخش 3 روایت دیگر نیز وجود دارد که کلمۀ معجزه در آنها به چشم میخورد با این حال که شیخ صدوق(ره) در سند آنها وجود ندارد.