چکیده:
فلسفه اخلاق به مبادی تصوری و تصدیقی علم اخلاق میپردازد که چهار مبحث ذیل را در بر میگیرد: معناشناسی اخلاق، معرفتشناسی اخلاق، هستیشناسی اخلاق و مباحث منطقی اخلاق. معناشناسی اخلاق به بررسی و تحلیل معنایی مفاهیم و گزارههای اخلاقی میپردازد. با توجه به اینکه معنای جمله نیز به مفاهیم اجزاء جمله، یعنی موضوع و محمول آن بستگی دارد، عمده مباحث مطرح در معناشناسی اخلاق، بررسی مفاهیم موضوع و محمول جملههای اخلاقی است. این تحقیق قصد دارد با روش تحلیلی به وسیله عقل، معناشناسی مفاهیم یادشده را از منظر شیخ اشراق بررسی نماید. وی روش تعریف مفهومی را در معناشناسی اخلاق ابداع کرده و به برخی مفاهیم اخلاقی یادشده پرداخته است، اما او چگونگی دستیابی به معنای تشکیلدهنده مفاهیم مرکب را تبیین نکرده و راه حلی برای معناشناسی مفاهیم بسیط اخلاقی برای کسانی که قابلیت درک شهودی مفاهیم بسیط را ندارند، ارائه نکرده است. راه حل جایگزین این دیدگاه، توجه به ویژگی مفاهیم فلسفی است که مفاهیم اخلاقی از این مفاهیم دانسته شدهاند. مهمترین ویژگی مفاهیم فلسفی، مقایسهای و با تلاش ذهنی به دست آمدن آنهاست. برای معناشناسی مفاهیم اخلاقی، مقایسه میان فعل یا صفت اختیاری با هدف اخلاقی حائز اهمیت است که معنای مفاهیم یادشده از این مقایسه انتزاع میشود.
Ethics studies the principles of conceptualization and assent of the science of morality that includes the four following subjects: moral semantics, moral epistemology, moral ontology and the logical subjects of ethics. Moral semantics provides the study and semantic analysis of the concepts and moral propositions. Considering that the meaning of the sentence relates to the concepts of the sentence components meaning its subject matter (Arabic: موضوع mawdu‘) and predicate (Arabic: محمول mahmul), the major subjects that are stated in the moral semantics are to study concepts of the subject matter and predicate of the moral sentences. This paper aims to survey the semantics of the mentioned concepts with the analytic method through intellect from the viewpoint of Sheikh Eshraq. He has created the conceptual definition method in the moral semantics and has argued some ethical concepts but he has not mentioned how to get the meaning which constitutes the compound concepts and has not presented a solution for the semantics of the simple moral concepts for those who are not able the witnessing perception of the simple concepts. The solution alternative to this opinion is to notice the attributes of the philosophical concepts that the moral concepts are of these concepts. The most important attribute of the philosophical concepts is comparative and they are achieved by the mental attempt. It is important for the semantics of the moral concepts to compare between the act or the optional feature with the moral goal that the meaning of the mentioned concepts is obtained from this comparison.
خلاصه ماشینی:
به باور وی، درجه عالی حکمت، فقط معرفت و آگاهی نیست؛ زیرا اولاً این مرتبه همواره با ریاضت حاصل میشود (همان: 1/111) و ثانیاً مرتبه عالی حکمت به شرطی که همراه با سپاس و تقدیس دائمی نورالانوار ـ خداـ باشد، بالاترین درجه انسانیت را که به تعبیر شیخ اشراق خرّه کیانی و فرّ نورانی ـ بالاترین درجه برای دستیابی انسانـ است، خداوند عاید انسان مینماید و چنان نورانیتی پیدا میکند که ریاست حقیقی و طبیعی عالم را به دست میآورد، به گونهای که نصرت حضرت حق را دارا میشود و امر او در عالم علوی مطاع است و الهامات او به سرحد کمال رسد (همان: 3/81).
با توجه به این مطلب، خیر و شر اخلاقی که ارزشگذاری میشود نیز در سایه کمال وجودی اختیاری و عدم کمال وجودی اختیاری معنا میشود؛ بدینمعنا که فضایل و رذایل اساسی که شیخ اشراق به عنوان مبادی از آنها یاد میکند (همان: 3/426)، چون آنچه اختیاری نباشد، ارزشگذاری اخلاقی نمیشود و از مباحث فلسفه اخلاق خارج است.
مفاهیم مربوط به اخلاق مفاهیمی که در اخلاق کاربرد دارند، اما در موضوع یا محمولِ جملههای اخلاقی به کار نمیروند، در کلام شیخ اشراق دارای معنایی خاص هستند که پرداختن به آنها در مباحث فلسفه اخلاقی مفید خواهد بود؛ زیرا مفهوم ملکه که حاصل از عادت در رفتار است و در تعریف اخلاق به کار میرود و سعادت و کمال در مقابل شقاوت، هدف اخلاق دانسته میشود.