چکیده:
در مجموعه آثار عطار نیشابوری، قصه ها و لطیفه های بسیاری آمده که شاعر در بیشتر مواقع از آنها
برای بیان آموزه ها و اهداف تعلیمی و عرفانی خویش بهره جسته است. یافتن مآخذ و منابع این
دست حکایات در متون عربی مقدّم بر عطار، کار آسانی نیست؛ ولی در شناسایی منابع تاثیرگذار و
کارآمد ادب عربی در فارسی، بررسی سیر تحول موضوعات و بن مایه ها و نیز دگرگونی هایی که
هر گوینده در مواد خام پیش از خود می دهد اهمیت فراوان دارد. در پژوهش حاضر تلاش شده که
نمونه های عربی لطیفه های چهار مثنوی اسرارنامه، الهی نامه، مصیبت نامه و منطق الطیر ، در متون
عربی پیش از قرن هفتم هجری، شناسایی و تحولات معنایی و ساختاری آنها بازگو شود. در این
خصوص بیش از همه به کتاب نثرالدر آبی و محاضرات الادبای و محاورات الشعرای راغب
اصفهانی استناد و تعدادی از این لطیفه ها در منابع یادشده یافت شد. عطار تقریبا تمام این لطیفه ها
را با دستکاری ها و حذف و اضافاتی، به خدمت مقاصد خویش گرفته است.
خلاصه ماشینی:
يافتن مآخذ و منـابع ايـن دست حکايات در متون عربي مقدم بر عطار، کار آساني نيست ؛ ولي در شناسايي منابع تأثيرگذار و کارآمد ادب عربي در فارسي، بررسي سير تحول موضوعات و بن مايه ها و نيز دگرگونيهـايي کـه هر گوينده در مواد خام پيش از خود ميدهد اهميت فراوان دارد.
هدف از اين پژوهش ، تلاش براي بازيافتن لطيفه ها و قصه هاي طنزآميز مثنـويهـاي عطار، در منابع متقدم عربي است .
در اين مقاله ، کوشش شده است ايـن لطايف در کهن ترين منابع عربي، از جمله نثرالدر آبي (متوفي٤٢١ ق ) و محاضرات الادبـا و محاورات الشعرا راغب اصفهاني (متوفي٤٠١ ق ) شناسايي و سير تحـول آنهـا در آثـار ديگر و در نهايت در نوشته هاي عطار بررسي شود.
از اين ميان ، دکتر کلثوم فاطمـه سـيد (١٣٨٢)، در کتاب تحقيق در الهينامۀ عطار، فصلي را بـه مآخـذ داسـتان هـاي ايـن اثـر اختصاص داده است .
در ادامه به معرفي اين لطيفه ها در کتاب هاي عطـار و روايـت اصـلي آن لطيفـه در منابع عربي يادشده ميپردازيم و سير تحول آنها را در آثار ديگر و در نوشته هـاي عطـار بررسي خواهيم کرد.
اين لطيفه ، در کتاب عقلاالمجانين نيشابوري نيز آمده اسـت (نيشـابوري، بـه نقـل از شفيعيکدکني، ١٣٨٧: ٥٦١ ـ ٥٦٠) و در آنجا منسوب به ديوانه اي به نام عنباوه است که ظاهرا پس از دريافتن ضمير امام ، با صداي بلند بانگ گاو کرده و از آن پس به ايـن نـام مشهور شده است .