چکیده:
زمینه و هدف: دستنوشته هایی که از پیشینیان برجای مانده اند و اصطلاحا نسخۀ خطّی خوانده میشوند، بخش مهمی از میراث فرهنگی هر ملت و مملکتند و از همین روی، نگهداری، مراقبت و تصحیح و تحقیق آنها به شیوۀ علمی از واجبات فرهنگی است. مثنوی جواهرالاسرار سرودۀ رشیدای تبریزی یکی از همین نسخه های ارزشمند است که اینک در دست تصحیح نگارندگان و این مقاله برای معرفی آن سامان یافته است. از نظر پیشینه، تا کنون دربارۀ این مثنوی که دو نسخه از آن برجای مانده، پژوهشی انجام نشده است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسشهاست که جواهرالاسرار به چه موضوعاتی پرداخته؟ چه ساختاری دارد؟ و با چه سبک و سیاقی سروده شده است؟
روش مطالعه: این پژوهش، مطالعه ای نظری است که به روش کتابخانه ای و شیوهٔ توصیفی و تحلیلی انجام شده است. محدوده و جامعۀ موردمطالعه، نسخۀ خطی جواهرالاسرار است که دو نسخه از آن بدست آمده است.
یافته ها: مثنوی جواهرالاسرار چنانکه از نامش پیداست در موضوع کانیشناسی است و از همین روی بجز ارزشهای ادبی از نظر تاریخ علم نیز ارزشهای ویژه دارد. رشیدا در این منظومه با تکیه بر تخصص خود در زمینۀ جواهرشناسی و بهره مندی از کتابهای این فن، دربارۀ گوهرها، معادن آنها، انواع آنها، قیمت آنها و... سخن گفته است.
نتیجه گیری: موضوع این مثنوی در اصل کانیشناسی است و سراینده به تفصیل در هشت باب دربارۀ هشت گوهر قیمتی سخن گفته و به مناسبت از داستان و تاریخ یاری گرفته، و با گونه ای نوآوری در مثنوی، هر بحث و بخش را با یک رباعی آغاز کرده، و از نظر زبانی و ادبی بیش از هرچیز به ترکیبسازی و تصویرپردازی توجه داشته است.
BACKGROUND AND OBJECTIVES: Handwritten texts, which have remained of
the ancestors and are technically called manuscript, are the main part of
cultural heritage of every nation and country. Therefore, scientific
maintenance, conservation, correction, and research of them are the cultural
obligatory. Javaher Al-asrar couplet poem by Rashidaye Tabrizi is one of these
invaluable manuscripts which is now under our correction and this article has
been written to introduce it.
METHODOLOGY: The present research is a theoretical study that has been
done by library method and descriptive-analytical method. The study area and
population is a manuscript of javaher al asrar.
FINDINGS: This couplet poem, as its name shows, is about mineralogy, and is
worthy in terms of science history among the other literary works. In the
literature, there has been no study about two remained versions of this
manuscript.
CONCLUSION: This investigation aimed to answer the questions as to: Which
topics was Javaher Al-asrar written about? in which style and structure was it
composed? and concluded that its main topic was mineralogy, and the poet
talked about eight pricey gems in eight detailed chapters. He appropriately
used the historical stories, and started each section and unit with a quatrain in
an innovative way. In terms of language, he focused on making an incorporation
more than anything else.
خلاصه ماشینی:
نتيجه گيري : موضوع اين مثنوي در اصل کاني شناسي است و سراينده به تفصيل در هشت باب دربارة هشت گوهر قيمتي سخن گفته و به مناسبت از داستان و تاريخ ياري گرفته ، و با گونه اي نوآوري در مثنوي ، هر بحث و بخش را با يک رباعي آغاز کرده ، و از نظر زباني و ادبي بيش از هرچيز به ترکيب سازي و تصويرپردازي توجه داشته است .
پرسشهايي که اين پژوهش در پي پاسخ به آن است ، عبارتند از: موضوع جواهرالااسرار چيست و اين مثنوي به چه مسائل و مطالبي پرداخته است ؟ ساختار کلي اين مثنوي و سبک و سياق آن چگونه است ؟ سراينده بيشتر از چه شيوه و شگردهاي بياني و بلاغي بهره گرفته است ؟ چند نسخه از اين مثنوي باقي مانده و نسخه هاي آن از نگاه نسخه شناسي چه ويژگيهايي دارند؟ سابقۀ پژوهش هرچند در اين سالها تصحيح نسخه هاي خطي بازاري بسيار گرم يافته و شمار بسياري از آنها تصحيح و چه بسا متأسفانه تغليط شده است ، به گواهي منابع مطالعاتي ، فهرست نسخ خطي و چاپي ، سايتهاي ينترنتي و بانکهاي اطلاعاتي ، تاکنون هيچ پژوهش ، کتاب ، پايان نامه و مقاله اي در بارة مثنوي جواهرالاسرار و ديگر آثار رشيداي تبريزي انجام نگرفته و براي نخستين بار است که نگارندگان هم به تصحيح متن اين مثنوي پرداخته و هم در اين مقاله آن را معرفي نموده اند.
Introducing the authors Seyed Mohammad Rastgoo: PhD student, Department of Persian Language and Literature, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.