چکیده:
در طول تاریخ اسلام همواره یکی از ضروریات دین اسلام مساله جهاد و دفاع بوده . مقاله حاضر مبانی فقهی دفاع و جهاد را مورد بحث و بررسی قرار داده و با توجه به مطالب مذکور میتوان گفت که مهمترین مبانی دفاع و جهاد در اندیشه اسلامی آیات و روایات میباشد. با توجه به اهمیت این امر در قرآن و سنت ، فقهای اسلامی نیز ضرورت دفاع و جهاد را در آثار فقهی خود مطرح نموده اند و وجوب آنرا در تمام اعصار با تمام ابعاد آن (دفاع از سرزمین – مال – جان – ناموس ) لازم و ضروری دانسته اند. آنها حتی جهاد و دفاع را در حکومت حاکم جایر هم واجب دانسته اند؛ البته طبق نظر فقها باید جهاد و دفاع در راستای تایید حکومت جایر نباشد. جهاد و دفاع ، مفاهیمی ارزشمند در همه ی جوامع بشری هستند. همه ی ملت ها به فداکاران ، جانبازان و سلحشوران خود به دیده احترام مینگرند؛ لیکن شیوه های این تقدس گرایی و احترام متفاوت است . درآموزه های اسلامی، جوهره فرهنگ جهاد و دفاع از خودگذشتگی، اخلاص و آزادمنشی هوشمندانه و هدفمند است . ترویج و اشاعه ی فرهنگ جهاد و دفاع ، آثار بسیار مثبت اخلاقی، اعتقادی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی را در بر دارد. این مقاله ، با تاکید بر قرآن و روایت مباحث مرتبط با جهاد را با ذکر این سوالات که آیا میتوانیم جهاد در اسلام را به عنوان دفاع مشروع درنظر بگیریم ؟ آیا مفهوم جهاد و دفاع در اسلام با عقل و موازین حقوقی بین المللی مغایرت دارد؟ مورد بررسی قرار داده است . با توجه به این سوالات فرضیه هایی به صورت گذاره های خبره از سوی نگارنده بیان شدند و در پایان به عنوان اهداف این تحقیق درستی فرضیه های اعلامی مشخص گردید. فرضیه ی تحقیق این است که جهاد و دفاع در اسلام ، بیشک با مفهوم دفاع مشروع در یک راستا قرار میگیرند. مفهوم جهاد و دفاع در اسلام که مبانی آن به صورت صحیح از منابع مورد اعتماد استنباط شده باشد به صورت کلی و در مجموع با عقل و حتی موازین حقوقی بین المللی همخوانی دارد. در تمامی احکام مربوط به جهاد توسل به ظلم تحریم شده است جهاد ابتدایی نیز میتواند با تفسیر دقیق و درست از آیات و روایات در مفهوم دفاع مشروع قرارگیرد. این نوشتار، به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای سامان یافته است و مساله ی تحقیق ، بررسی و شناخت مبانی فقهی دفاع و جهاد میباشد. بررسی آیات و روایات مربوط به جهاد، مشروعیت و وجوب جهاد دفاعی را تایید میکند. مفهوم دفاع مشروع از هر دو دیدگاه مورد پذیرش قرار گرفته و به عنوان حق مسلم تمام اشخاص و دولت ها به رسمیت شناخته شده است . در مقابل ، مفهوم ترور و تروریسم از هر دو دیدگاه نامشروع بوده و مورد محکومیت قرار گرفته است اما تاریخچه دفاع مشروع ؛ در فقه سابقه طولانیتری دارد و مبانی آن از متون فقهی این گونه استخراج شده است : فطری، عقلی بودن و داشتن فایده اجتماعی و این مبانی در حقوق بین الملل عبارتند از: طبیعی بودن ، نظریه اکراه ، جبران بدی با بدی، خدمت به اجتماع و فدا کردن مصلحت کم ارزش تر در مقابل مصلحت ارزنده که مبانی فقهی کلا و از مبانی حقوق بین الملل "طبیعی بودن " مورد قبول واقع شده است . دفاع به معنی اعم که در حقوق بین الملل امروز طرفدارانی دارد، دامنه ی گسترده ای داشته وبسیاری ازجنگها راکه در تاریخ وفقه اسلامی، جهاد ابتدایی تلقی شده نیزشامل میشود. نتایج این مقاله ، نوعی همخوانی و همسویی میان مفادآیات قرآن وحقوق بین الملل را دررابطه با جنگ و صلح نشان میدهد.
خلاصه ماشینی:
عملکرد مسلمانان پس از رحلت پيامبر (ص ) ديدگاه هاي برخي مفسران و متفکران درباره جهاد، برداشت نادرست عده اي از قرآن پژوهان غربي و پيدايش گروه هاي تروريستي و تکفيري که به نام اسلام دست به هر عمل غيراسلامي مي زنند، همگي دست به دست هم داده و سبب شده «جهاد» به مقوله اي خشونت آميز و غيرانساني تبديل شود و دين اسلام در جهان دين خشونت و خونريزي معرفي گردد؛ در حالي که جهاد به منظور دفاع از جان ، مال و عقيده ، جلوگيري از ناهنجاريها، برقراري عدالت اجتماعي به وجود آمده است و هدف آن گسترش و تحميل اسلام با جنگ و خونريزي نيست .
خود براي دانشگاه جامعه المصطفي العالميه ارائه داد و در آن به اين موضوعات اشاره کرد که اهميت و ايده مطالعه در اين پايان نامه با عنوان «جهاد دفاعي در قرآن کريم ، مطالعه موردي بسيج مردمي» برآمده از احساس نياز محقق به ضرورت تقويت روح دفاع و مقاومت در جامعه اسلامي معاصر در برابر چالش هاي فزاينده اي است که از خارج آن را احاطه کرده و آن را از درون نيز تهديد ميکند.
قرآن در اين آيه دستور مقابله و مبارزه با کساني که دست به نبرد ميبرند و شمشير به روي مسلمانان ميکشند را صادر کرده ، و به آنان اجازه داده است که براي خاموش ساختن دشمنان به اسلحه بزنند و از هر گونه وسايل دفاعي استفاده کند، و در حقيقت دوران صبر و شکيبايي مسلمانان تمام شده و ميتوانند با صراحت و شهامت از حقوق خود دفاع کنند.