چکیده:
زمینه و هدف: این مقاله به معرفی و بررسی محتوایی نسخۀ خطّی ضوابط عظیمیه اثر محمدعظیم قریشی میپردازد. «ضوابط عظیمیه» به سال 1130 (قرن دوازدهم ه.ق)، در فنّ لغت و بلاغت و دستور زبان، به دست محمّدعظیم قریشی تالیف شده است. موضوع این اثر «زبان پارسی در منطقۀ شبه قاره» است. این نسخه در 414 صفحه، با حاشیه نویسی و هامش نویسی همراه است. نسخه های موجود از این اثر خطّی، یکی در مرکز میکروفیلم نور، کتابخانۀ انجمن ترقی اردو در دهلی نو و دو نسخه در پاکستان، کراچی، مجموعۀ همدرد و اسلامآباد، مجموعۀ گنجبخش با شمارۀ 7872 ثبت شده اند. این کتاب در راهنمای فهرست مشترک نسخه های خطّی پاکستان، ج 13، ص 2710، در ذیل مجموعه های دانشهای بلاغی، لغت، عروضوقافیه و قواعد ادبی آمده است. این مقاله به معرفی و بررسی محتوای این مجموعه میپردازد و موضوعات مندرج در نسخه را با ذکر شواهد توضیح میدهد.
روش مطالعه: روش این تحقیق از نوع توصیفی_تحلیلی با استفاده از ابزار گردآوری کتابخانه ای بصورت سندپژوهی و روش داده کاوی تحلیل محتواست. به این صورت که متن تصحیحشدۀ نسخۀ خطی ضوابط عظیمیه را، که خود برمبنای شیوۀ تصحیح بینابینی است، بررسی کرده و به تحلیل محتوا و دستور و بلاغت آن پرداخته ایم.
یافته ها: این متن یک کتاب آموزشی پرمحتوا و مفید در دورۀ موردبحث، درخصوص دستور زبان فارسی، فنون بلاغت و صناعات ادبی، قافیه و عروض و نیز علوم مرتبط دیگر چون نجوم و منطق و کلام و ... است. در این نسخه، که مولف از تمام کتب آموزشی مرتبط تا دورۀ خود بهره برده، دربارۀ موضوعات بحث، هیچ نکته ای را فروگذار نکرده است و بنظر میرسد این کتاب، کتاب آموزشی جهت تدریس در مدارس بوده است.
نتیجه گیری: زبان پارسی و گسترش و آموزش آن در دورۀ حکومت گورکانیان در هندوستان دغدغۀ ادیبان و حکمرانان محسوب میشده و نگارش این کتاب و کتب مشابه و تهیۀ نسخه های خطی بعدی از روی آن، ضرورت این تعلیم و گسترش را به اثبات میرساند. بااینکهاین کتاب متعلق به حدود دو قرن پیش است، اما چون کتابی تعلیمی است تا حد امکان سهولت فهم در آن رعایت شده است.
BACKGROUND AND OBJECTIVES: This article introduces and examines the content of the manuscript of the Great Criteria by Mohammad Azim Qureshi. "Azimiyeh Criteria" was written by Mohammad Azim Qureshi in 1130 (twelfth century AH), in vocabulary, rhetoric and grammar. The subject of this work is "Persian language in the subcontinent". This version is written in 414 pages, with annotations and spelling. Existing copies of this manuscript have been registered, one at the Noor Microfilm Center, the library of the Army Progress Association in New Delhi, and two copies in Pakistan, Karachi, Hamdard Collection, and Islamabad, Ganjbakhsh Collection, number 7872. This book is listed in the Guide to the Joint Index of Pakistani Manuscripts, vol. 13, p. This article introduces and examines the content of this collection and explains the issues in the version by citing evidence.
METHODOLOGY: The method of this research is descriptive-analytical using the library collection tool as a document research and content analysis data mining method. In this way, we have examined the corrected text of the manuscript of the great criteria, which is itself based on the method of intermediate correction, and we have analyzed its content, grammar and rhetoric.
FINDINGS: This text is a rich and useful educational book in the period in question, about Persian grammar, rhetoric and literary crafts, rhyme and prose, as well as other related sciences such as astronomy, logic, theology, etc. In this version, which the author has used all the relevant textbooks up to his period, he has not left out any points about the topics of discussion, and it seems that this book has been an educational book for teaching in schools.
CONCLUSION: The Persian language and its development during the rule of the Gurkhanids in India was the concern of writers and rulers, and the writing of this book and similar books and the preparation of subsequent manuscripts from it, proves the necessity of this education and expansion. Although this book belongs to about two centuries ago, but because it is an educational book, it is as easy to understand as possible.
خلاصه ماشینی:
تأملي بر وضعيت بلاغت و دستور در شبه قارة هندوستانِ قرن دوازدهم با تکيه بر نسخۀ خطي ضوابط عظيميه طيبه ميرزاآقايي ١، عبدالرضا مدرس زاده *١، فرشته جعفري 2 ١- گروه زبان و ادبيات فارسي، دانشکده علوم انساني، واحد کاشان ، دانشگاه آزاد اسلامي، کاشان ، ايران .
يافته ها: اين متن يک کتاب آموزشي پرمحتوا و مفيد در دورة موردبحث ، درخصوص دستور زبان فارسي، فنون بلاغت و صناعات ادبي، قافيه و عروض و نيز علوم مرتبط ديگر چون نجوم و منطق و کلام و ...
اين نسخه که ٤١٤ صفحه دارد و به زبان فارسي و با خطّي خوشخوان نگاشته شده ، در حوزة علم بلاغت ، لغت شناسي، دستور زبان و عروض وقافيه بنگارش درآمده است .
اين نسخۀ خطي متعلق به قرن سيزدهم و اوايل دورة قاجاريه است و به دست مولانا غلام دستگير بمنظور آموزش دستور زبان فارسي به غيرفارسيزبانان شبه قارة هند نگاشته شده است .
بنظر ميرسد منظور وي از قواعد کليۀ ضروريه ، با توجه به نام کتاب (ضوابط عظيميه ) و نيز با توجه به منابعي که در آغاز کتاب ذکر کرده و در بالا آمد، لغت (زبانشناسي) و قواعد دستور زبان و نگارش فارسي و فنون بلاغت و صناعات ادبي و قافيه و عروض است .
com : Responsible author) Fereshteh Jafari: Assistant Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Naragh Branch, Islamic Azad University, Naragh, Iran.