چکیده:
هنر و قرآن یک جلوه از هستیاند، بدین صورت که از یک سو، قرآن کریم دربردارنده عصاره رموز آفرینش است و از سوی دیگر هنر نیز در ماهیت خود جز آفرینش و تجلی بخشیدن به رموز هستی نیست ،. ازاین رو، هنر میتواند در مفهوم راستین خود بازگوکننده حقایق قرآنی از زمان و مکان فراتر رود و در غایت خود، در دل قرآن جای گیرد. در داد و ستدی که هنر و قرآن با یکدیگر داشته اند، از یک سو، هنرهایی ابداع شد و هنرهایی تکامل یافت و از سوی دیگر قطعات و مصحف های نفیسی از قرآن پدید آمد که بر تارک هنر اسلامی میدرخشید. از این میان ، به موارد ذیل میتوان اشاره کرد: ١ـ خوش نویسی ٢ـ تذهیب ٣ـ نگارگری قصص قرآنی ٤ـ کتیبه نویسی و کاشیکاری، همراه با بالیدن تمدن اسلامی، در سراسر سرزمین های اسلامی ساخت و ساز مساجد رونق گرفت و هنرمندان مسلمان نهایت تلاش خود را در زیباسازی مساجد به کار گرفتند که ازجمله این تلاش ها نوشتن آیات قرآن بر روی کاشیها و محراب ها و کتیبه های زیبا بود؛ به گونه ای که به هنر مستقلی تبدیل شد. هنرمندان مسلمان با نوشتن کلام خدا بر روی کتیبه ها و محراب ها هم به آن ها قداست بخشیده اند و هم کلام خدا را به فعلیت رسانیده اند. این مقاله ابتدا به روش توصیفی هنر مقدس خوشنویسی و به طور خاص کتیبه نویسی را بررسی میکند و سپس به روش تحلیلی کاربرد این هنر را در آیات قرآنی مکتوب بر روی کتیبه ها و سنگ محراب مسجد جامع یزد مورد تحقیق قرار میدهد تا درنهایت کاربرد آیات در هنر اسلامی را بشناسیم و موضوعیت آن ها را مورد بررسی قرار دهیم .
Quran and Art, both are an illustration of cosmos. Quran, the holder of essence of mysteries of creation, on one hand, and art as the tool to bring these mysteries to life on the other hand are distended to fulfill their duties in human life. So art in its true meaning can act beyond the borders of time and be a part of Quran. Through the interactions of Quran and art over the years, some types of art were born and some perfected. Hence, many masterpieces of art depicting verses of Quran were created including Calligraphy, epigraphy, Paining, Scroll Paintings and Tiling works. By the advent of Islam throughout the world, the construction of mosques took up. Islamic artists, doing the best in their power to create beautiful pieces of art to add to the elegance of these constructions, used written verses of Quran on tile works and epigraphs. These efforts took on a form of their own later on and gave birth to new techniques and methods of tiling and epigraphy. By enjoying these new found techniques on “Mihrabs”, monuments and epigraphs, the architects of that era not only gave a sense of holiness to their art but also put the word of god to work – literally. The verses of Quran which were used in inscriptions used on “Mihrabs” usually concentrated on the meanings of the unity of god or the significance of prayer. This paper firstly uses a descriptive method on the application of Quran verses on Islamic inscriptions and then applies an analytic method on the inscriptions found in the “Jame Mosque of Yazd” in order to identify the applied verses and analyze their subjects
خلاصه ماشینی:
کاربرد آيات قرآني در هنر و معماري اسلامي (نمونه موردي: کتيبه ها و سنگ محراب مسجد جامع يزد) بلال شانواز١، سيده عطيه حسيني ٢ ١ کارشناسي ارشد تاريخ ايران ، دانشگاه شهيد بهشتي تهران ٢ دانشجوي کارشناسي ارشد معماري، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران غرب چکيده هنر و قرآن يک جلوه از هستياند، بدين صورت که از يک سو، قرآن کريم دربردارنده عصاره رموز آفرينش است و از سوي ديگر هنر نيز در ماهيت خود جز آفرينش و تجلي بخشيدن به رموز هستي نيست ،.
واژه هاي کليدي: هنر اسلامي، نقوش خطي، کتيبه نويسي، کتيبه نگاري محراب ، مسجد جامع يزد 49 مقدمه تولد خط آنقدر اهميت دارد که مبناي سنجش تاريخ بشر مي گردد که بي راه هم نيست زيرا از اين وقت به بعد است که آدمي مي تواند وجود خود را و تجربياتش را و دانشش را هم در زمان و هم در مکان گسترش دهد و از تجربه کردن هـاي مکـرر کـم نمايد.
حال در اين مقاله سعي شده ، با مقدمه اي در باب هنر اسلامي و جايگاه تزيين و نگاره به خصوص خط نگاره ها که آيـات قـرآن در کتيبه ها ازجمله ي اين نگاره هاست ، آمادگي ذهنـي در خصـوص موضـوع محـوري ايـن تحقيـق (کتيبـه و محـراب ) بـراي خوانندگان ايجاد شود تا به هدف و نتيجه ي پژوهش که آشنايي بيشتر با نحـوه ي بـه کـارگيري آيـات و جايگاهشـان در هنـر اسلامي است ، نزديک شويم ؛ و در آخر به عنوان نمونه اي موردي از به کارگيري آيات قرآن ، آيـاتي کـه در کتيبـه هـا و محـراب مسجد جامع يزد به کار گرفته شده ، آورده شده است .