چکیده:
به موازات تحولات جمعیت شناختی در دنیا، ایران نیز تغییرات جمعیت شناختی گستردهای را تجربه کرده است. همزمان با این تغییرات و تحولات، رفتار باروری وفرزندآوری نیز تغییر یافته و در چند دهه ی اخیر افت شدیدی را در نرخهای باروری خود داشته است. بطوریکه، فرزند آوری در ایران از باروری طبیعی به یک باروری ارادی رسیده، و موجب کاهش نرخ باروری کل گردیده است. منظور از نرخ باروری کل، تعداد فرزندانی است که جانشین والدین میشوند. اگر این شاخص کمتر از 1/2 فرزند باشد، به معنی کاهش تدریجی جمعیت و در نهایت انقراض نسلی است. بر اساس نتایج مرکز آمار ایران و سازمان ملل متحد، در سال 1385 این رقم برای کل کشور 8/1 فرزند بوده است. به این معنا، 18 فرزند با 20 نفر از والدین جایگزین میشد که 2 نفر کمتر از حد جانشینی است. این میزان در سال 1398 به حدود 7/1 فرزند برای هر مادر رسیده است و همچنان در حال کاهش است، در نتیجه، رشد جمعیت کشور نیز طی 30 سال گذشته سیر نزولی داشته است و پیش بینی میشود که اگر این روند ادامه داشته باشد در سال 1425 رشد جمعیت کشور به صفر رسیده و پس از آن منفی شود. گذار باروری در ایران متناسب با تحولاتی بوده است که در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و برخی ابعاد سنتی خانواده به وقوع پیوسته و به تغییراتی در نگرشها و ایده الهای مرتبط با ازدواج و باروری و همچنین رفتارهای باروری منجر شده است. با توجه به مباحث فوق، افزایش زاد و ولد در ایران، به یک دغدغۀ سیاستی مهم تبدیل شده است. و دلیل این توجه و حساسیت، به چالش احتمالی ناشی از کاهش رشد جمعیت در آینده و کمبود نیروی انسانی کافی و به خصوص نیروی جوان در حوزۀ اقتصاد مربوط میشود. به گونهای که انتظار میرود در دهه-های آتی، معضل پیری جمعیت و تمام مشکلات مترتب با آن، مانند فشار مالی بر دولت برای تأمین حقوق، بیمههای بازنشستگی و تأمین هزینههای بهداشت و درمان سالمندان. لذا میبایست برنامه ریزی جامعی در سیاستهای جمعیتی کشور صورت گیرد. از این رو، گرایش به سمت اعمال سیاستهای مشوق رشد جمعیت و ترغیب مردم به افزایش باروری، از طریق بزرگتر کردن بعد خانواده موجه به نظر میرسد. و میتوان در قالب یک برنامهریزی جامع و کامل به اهداف تعریف شده دست یافت و جامعه را از معضلات احتمالی آتی دور نگه داشت.
در این مقاله ضمن طرح مسئله جهت لزوم بازنگری در سیاستهای جمعیتی، سیاستها و راهکارهای لازم جهت افزایش میزان باروری به بیش از سطح جایگزینی ارائه میگردد.