چکیده:
خوراک بخشی اساسی و جداییناپذیر از حیات هر موجود زنده ، بویژه انسان اسـت . امـا امـروزه
جایگاه آن در زندگی مردمان ، از نیازهای صرفا زیستی فراتر رفتـه و ابعـاد اجتمـاعی، فرهنگـی،
سیاسی و اقتصادی به خود گرفته است . موضوع مردم شناسی خوراک یکی از موضوعات مهـم در
رشتۀ مردم شناسی در جهان به شمار میرود. با یک نگاه مردم شناسانه به مقولـۀ خـوراک میتـوان
دریافت که هماهنگی و پیوستگی آیین ها با غـذاها و خوراکهـا، پدیـد آمـدن خرده فرهنگ هـای
متنوعی را موجب شده است . اعمال غذایی عمومیترین اعمال آیینی هسـتند و بـه همـین دلیـل ،
اهمیت ویژه ای برای فهم مناسک محرم دارند. مناسک محرم در تهران ، همچـون بسـیاری از نقـاط
ایران ، توانسته است با بهره گیری از ظرفیت های اجتماعی فرهنگـی نوشـیدنیها و غـذاها، آنهـا را
تبدیل به یکی از مهم ترین عناصر فرهنگی و آیینی کند. از این رو در مقالۀ حاضر، فعالیت تهیـه و
تدارک خوراک برای مناسک محرم از منظر انسان شناسی، به مثابه رفتاری فرهنگی به شمار آمد که
در نظامی از نشانه ها و نمادها بررسی شد. همچنین براساس رویکرد انسان شناسی دینی، نمـادین و
تفسیری کلیفورد گیرتز و با استفاده از روش پژوهش اسنادی و تکنیک مصاحبه ، خوراکهای آیینی
ماه محرم و جنبه های نمادین آن در استان تهران بررسی و تفسیر شد.
خلاصه ماشینی:
مناسک محرم در تهران ، همچـون بسـياري از نقـاط ايران ، توانسته است با بهره گيري از ظرفيت هاي اجتماعي فرهنگـي نوشـيدنيها و غـذاها، آنهـا را تبديل به يکي از مهم ترين عناصر فرهنگي و آييني کند.
(دوستي، ١٣٨٩: ٥٠) در آيين هاي سوگواري ماه محرم ، به شکل و مفهومي که امـروزه رواج دارد، بـه طور معمول دو گونه پيوند خوراکي ميتوان يافـت ؛ يکـي همـان چيـزي اسـت کـه بـه نـام «نذرکردن » شناخته ميشود و فردي در کنار اجراي مراسم مذهبي، مجلس روضـه خواني و دعا، نذر ميکند تا اگر حاجتش برآورده شود، غذا يا به اصـطلاح «خرجـي» بدهـد و ديگري بخش ديگر هم که در برخي مناطق بـا نـذريدادن همـراه ميشـود، پـذيرايي از عزاداران حسيني است .
(منظورالاجداد، ١٣٨٠: ١٦٨) هدف اصلي پژوهش حاضر، بررسي انواع غذاها و نوشيدنيهاي مردم اسـتان تهـران در مناسک محرم و پاسخ دادن به اين پرسش است که اصـولا چـرا خـوراک در مناسـک آييني محرم چنين نقش کليدي و نماديني دارد؟ در اين مقاله با بهره گيري از رويکرد نظري مردم نگاري تفسيري و با روش اسنادي و کتابخانه اي، اسناد و گزارش هاي دستنويس فرهنگياران موجود در گنجينۀ واحد فرهنـگ مردم در خصوص با موضوع ، مطالعه و تدوين شدند و در برخـي مـوارد بـراي تکميـل مطالب از تکنيک مصاحبه نيز بهره گرفته شد.
در اين پژوهش تلاش شده است تا افزون بر پـرداختن بـه سـفره هاي گونـاگون ، نحوة اجرا و مقبوليت هر سفره در اقشار مختلف جامعه نيز بررسي شود.