چکیده:
یکی از مباحث مهم در رابطه علم و دین، کیفیت پیدایش انسان است. از منظر علمی، نظریه تکامل به این بحث پرداخته است و از نظر دینی این بحث تحت عنوان خلقت حضرت آدم و حواء مطرح شده و در زمینه نسبت این دو، دیدگاههای متعددی مطرح شده است. بیشتر آثاری که از سوی اندیشمندان مسلمان در این زمینه نوشته شده، با توجه به آیات قرآن بوده و به روایات در این زمینه توجه لازم نشده است. درحالیکه در روایات اهلبیت بحث پیدایش انسان با تفصیل بیشتری بیان شده و ابعاد جدیدی را در اختیار ما میگذارد. از منظر علمی انسانهای نخستین بسیار قبلتر از زمانی که برای خلقت حضرت آدم (ع) در نظر گرفته شده بر روی زمین موجود بودهاند؛ و درصورتیکه آدم و حوا بهعنوان نخستین انسانها بر روی زمین دانسته شوند، این موضوع یکی از تعارضات علم و دین قلمداد میشود. اما با توجه به روایات حضرت آدم و حوا نخستین آدمیان نبودهاند؛ بلکه قبل از آنها نیز موجوداتی آدمنما یا انساننما بر روی زمین زندگی میکردند. بحث از اصل وجود و بیان خصوصیات این موجودات در روایات در حل این تعارض نقش اساسی دارد. در این نوشتار با روش کتابخانهای روایات ناظر به آدمنماها جمعآوری و مورد بررسی قرار میگیرد و زمینه را برای بررسیهای تطبیقی میان علم و دین فراهم میکند. با تحلیل روایات در این موضوع اصل وجود آدمنماها و برخی از ویژگیهای آنان، مانند خصوصیات ظاهری و اخلاقیاتشان مشخص میشود. همچنین در مورد انقراض آنان نیز با توجه به روایات میتوان گفت که یک امری مسلم بوده است.
خلاصه ماشینی:
در برخي ديگر از کتب و مقالات از اين روايات در تبيين خلقت حضرت آدم( و بررسي آن، از نظرية تکامل استفاده شده است؛ مانند «آفرينش انسان در آموزههاي اسلامي و نسبت آن با نظرية تکامل» (افضلي، 1391)؛ «بازتأملي در مدلول آيات ناظر به آفرينش نخستين انسان» (شورگشتي و آريان، 1394)؛ همچنين «بررسي تطبيقي تاريخ پيدايش انسان در زمين از نظر علم و آموزههاي قرآني و حديثي» (دولت و افضلي، 1394) بيشتر به اين موضوع توجه داشتهاند؛ اما هيچکدام بهطور کامل خصوصيات آدمنماها را از نگاه روايات مورد بررسي قرار ندادهاند.
تصور دوم: هرچند زمان خلقت حضرت آدم( مربوط به حدود 7 يا 8 هزار سال پيش دانسته شده؛ اما با اين پيشفرض که از منظر ديني حضرت آدم( اولين آدم بر روي زمين بوده؛ بهدنبال بيان تعارض ديدگاه دين و شواهد علمي از فسيلهايي هستند که قدمت صدها هزار ساله دارند؛ بر این اساس ديدگاه خلقت الهي غير واقعبينانه دانسته شده است.
. يکي از دلائلي که بر اثبات وجود آدمنماها در روايات ادعا شده، روايتي در مورد مسئلة حج است؛ به اين بيان که زراره از امام صادق( پرسيد: «جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ أَسْأَلُكَ فِي الْحَجِّ مُنْذُ أَرْبَعِينَ عَاماً فَتُفْتِينِي فَقَالَ يَا زُرَارَةُ بَيْتٌ يُحَجُّ قَبْلَ آدم( بِأَلْفَيْ عَامٍ تُرِيدُ آن تَفْنَي مَسَائِلُهُ فِي أَرْبَعِينَ عَاماً» (صدوق، 1363، ج 2، ص 519)؛ خدا مرا فداى تو كند مدت چهل سال است كه من دربارة حج از تو سؤال ميكنم، و تو مرا فتوا ميدهى؛ پس فرمود: اى زراره، خانهاى كه دو هزار سال قبل از آدم( موردِ حج بوده، ميخواهى مسائلش در چهل سال به پايان رسد؟ برخي ادعا کردند که اين روايت نيز وجود آدمنماها را تأييد ميکند.