چکیده:
حجم آب تجدید شونده سالیانه در سطح استان خراسان، حدود 11.9 میلیارد مترمکعب است که 3.9 میلیارد مترمکعب آن سطحی و 8 میلیارد مترمکعب آن زیرزمینی است. آب زیرزمینی استان به طور عمده در آبخانه دشتهای استان یافت می شود و نسبت به منابع آب سطحی از اهمیت بیشتری برخوردار است. هر ساله حدود 9.7 میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی از این آبخانه ها استخراج و به مصارف مختلف (به طور عمده کشاورزی) می رسد. توسعه ای که به صورت اضافه برداشتها (برداشت بیشتر از تغذیه سالیانه) به وسیله چاههای عمیق صورت می گیرد، سبب شده است که آبخانه 57 دشت از 76 دشت استان، با کسری مخزن روبه رو شود و استان با بحران شدید آب مواجه گردد. کسری مخزن آب زیرزمینی، به 1.7 میلیارد مترمکعب در سال می رسد. گزارشاتی که تاکنون درباره بحران آب در استان خراسان انتشار یافته اند، عامل اصلی بحران آب را خشکسالیها قلمداد کرده اند؛ در حالی که در این تحقیق معلوم شده است، عامل اصلی بحران آب، اضافه برداشتهای مستمری است که به وسیله چاههای عمیق از آبخانه دشتها صورت می گیرد و نه خشکسالیها به تنهایی؛ اگر چه خشکسالیها نیز در این بحران نقش دارند. برای اثبات این ادعا، متوسط سالیانه بارندگی (متحرک 5 سالیانه) هر دشت، با هیدروگراف آبخانه همان دشت، به مقایسه و تحلیل گذاشته شده است. در این تحلیل معلوم شده است که سطح آب زیرزمینی، حتی در سالهای تر که بر طبق قاعده باید بالا می آمد، همچنان به افت خود ادامه داده است. پیامدهای جبران ناپذیر بحران آب عبارتند از بالارفتن هزینه پمپاژ آب، شورشدن آب زیرزمینی، نشست زمین و ایجاد شکافها در سطح دشتها و مشکلات زیست محیطی.
خلاصه ماشینی:
"ش. یکی از بزرگترین منابع آب زیرزمینی استان خراسان، یعنی آبخانه دشت مشهد، در اثر اضافه برداشت با افت تدریجی سطح آب زیر زمین مواجه شد و از طرف امور آب، وزارت نیرو ـ حفرچاه عمیق برای مصارف کشاورزی ممنوع اعلام شد، ولی از آنجایی که اطلاع و اعتقاد کافی، مبنی بر محدود بودن حجم آب زیرزمینی، نه برای صاحبان چاه و نه برای مسؤولان وجود نداشت، قضیه جدی گرفته نشد و درنتیجه کشاورزان، نه تنها برای حفظ مخزن آب زیر زمین خود علاقهمندی نشان ندادند، بلکه تصور میکردند اعلام ممنوعیت نوعی اقدام ساختگی از سوی کارشناسان و مسؤولان بوده و میخواهند مانعی برای حفر چاه و توسعه بهرهبرداری ایجاد شود.
11-1- پیشنهادها اگرچه درزمینه جلوگیری از بحران آب، تاکنون پیشنهادهای مختلفی بهوسیله کارشناسان صورت گرفته است که کمتر به آنها توجه شده است، اما به نظر میرسد که با انجام موارد زیر بتوان تا حدودی جلوی بحران آب را گرفت و یا حداقل از تشدید آن جلوگیری کرد: 1- کاهش برداشت آب بهوسیله چاههای عمیق و مجهز به موتور پمپها بهمیزان 15 تا 25 درصد در تمامی دشتهای بحرانی و فوق بحرانی استان؛ 2- تغییر الگوی کشت، یعنی جایگزینکردن محصولات با نیاز آبی کمتر به جای محصولات پرمصرف، بویژه چغندرقند، صیفیجات و باغها؛ 3- توسعه صنایع بویژه صنایع تبدیلی در استان و تخصیص آب باقیمانده به آنها؛ 4- بهکار بستن مدیریت صحیح در منابع و مصرف آب؛ 5- یافتن راهکارهای مناسب در راستای تعادل بخشی آبخانهها بویژه در زمینه مهار و کنترل برداشت از یکسو و تغذیه مصنوعی از سوی دیگر؛ 6- مطلع کردن مصرفکنندگان اصلی آب، یعنی کشاورزان از بحران بهوجود آمده، ریشهیابی آن در چارچوب برنامههای متعدد اطلاع رسانی به روشهای مختلف و با وسایل گوناگون به نحوی که بتوان با یک بسیج عمومی برای برون رفت از بحران اقدامات اساسی انجام داد؛ زیرا در کاری چنین مهم و بزرگ پشتیبانی آگاهانه همه مردم بویژه مصرفکنندگان اصلی آب الزامی است."