چکیده:
دیوان حکیم سنایی غزنوی با بیش از سیزده هزار بیت مشتمل است بر سرودههایی در
قالبهای قصیده، ترکیببند، ترجیعبند، مسمط، غزل، قطعه و رباعی.قسمت مهم و عمده
دیوان، قصاید شاعر است.قصاید سنایی از نظر ارزش ادبی و فرهنگی با آثار مشهور
وی«حدیقة الحقیقه»و«سیر العباد»قابل مقایسه است.قصیدههای سنایی از نظر وزن و تعداد ابیات، الگوهای زبانی، زمینههای معنایی و
شیوههای بیان تنوع چشمگیری دارد.تنوع و چندگونگی شعر سنایی، در به وجود آمدن معمای
چندگانگی شخصیت شاعر و افسانههای مربوط بدان مؤثر بوده است.از دیدگاه علم بلاغت، حال، مقام و مخاطب در گزینش صورت و محتوای مناسب سخن
تأثیرگذار است.در یکی از نظریههای مهم ادبی معاصر، «نظریه ارتباط یاکوبسن»نیز
مخاطب به عنوان گیرنده، در هر ارتباط زبانی از عوامل اصلی است.عناصر هر ارتباط
زبانی عبارتاند از:فرستنده، پیام، گیرنده، زمینه، تماس و رمز.بدیهی است گیرنده،
همچون هر یک از عوامل دیگر، در تحقق یکارتباط زبانی معین مؤثر است.با بررسی تأثیر مخاطب بر ساختار شعر سنایی، میتوان
بعضی از مشکلات دیوان سنایی را توضیح داد و شرح کرد.
خلاصه ماشینی:
"(4/ص 172)(2)-مرحوم مدرس رضوی، قصیده به مطلع:خاک را از باد بوی مهربانی آمدهستدرده آن آتش که آب زندگانی آمدهست(7/ص 85)را در دیوان سید حسن غزنوی و قصیده مشهور به مطلع:منسوخ شد مروت و معدوم شد وفازاین هر دو مانده نام چو سیمرغ و کیمیا(7/ص 48)را در دیوان عبد الواسع جبلی و قطعه زیر را در دیوان انوری نشان داده است:چون من به ره سخن درونه آیمخواهم که قصیدهای بیارایمایزد داند که جان مسکین راتا چند عنا و رنج فرمایمصدبار به قعر درشوم تا مناز عهده یک سخن برون آیم(7/ص 1082)(3)-به عنوان نمونه از قصیده سنایی به مطلع:کفر و ایمان را هم اندر تیرگی هم در صفانیست دار الملک جز رخسار و زلف مصطفیپانزده بیت و از قصیده به مطلع:مکن در جسم و جان منزل که این دون سات و آن والاقدم ز این هر دو بیرون نه نهاینجا باش و نهآنجابیت زیر در کشف الاسرار نقل شده است:عروس حضرت قرآن نقاب آنگه براندازدکه دار الملک ایمان را مجرد بیند از غوغاهمچنین ابیات زیر در کلیله و دمنه آمده:گر دسته گل نیاید از ماهم هیزم دیگ را بشاییم(10/ص 68)کسی که عزت عزلت نیافت هیچ نیافتکسی که روی قناعت ندید هیچ ندید(10/ص 245)و دو بیت زیر در نفثة المصدور:خانهای کاندر او نخواهی ماندسال عمرت چه ده چه صد چه هزار(5/ص 35)به خدای ار کسی تواند بودبیخدای از خدای برخوردار(5/ص 67)و عینالقضات نیز در یکی از مکاتیب خویش، سه بیت از غزل سنایی با مطلع زیر را درج نموده است:ساقیا دل شد پر از تیمار پرکن جام رابرکف ما نه سه باده گردش ایام را(7/ص 796)(4)- (1982-1896)nosbokaJ."