چکیده:
از مهمترین ویژگیهای اقتصادی کشورهای حوزهء خلیجفارس،وابستگی سنگین به منابع نفتی است.این وضع باعث شده است که در تقسیم کار بین المللی،این گروه از کشورها صادرکنندهء نفت باشند.تلاش گستردهء این کشورها برای رهایی از آثار و پیامدهای منفی تکمحصولی بودن،چندان کارساز نیفتاده و علت آن داشتن نگاه نادرست به نفت و کالاهای هیدروکربوری بوده است.نگرش به نفت بعنوان کالایی مصرفی،بهرهبرداری از این محصول را در کشورهای حوزهء خلیجفارس به سویی پیش برده است که نتیجهء آن ماندن در حلقهء بستهء اقتصاد تکمحصولی است.بیرون رفتن از این حلقه، در صورتی شدنی است که با نگاه سرمایهای به نفت نگریسته شود.در این نوشتار،با بررسی پیامدهای دیدگاه حاکم دربارهء شیوهء بهرهبرداری از منابع نفت و کالاهای هیدروکربوری،به راهکارهای احتمالی تغییر دیدگاه برنامهریزان این کشورها به این منابع پرداخته میشود.
خلاصه ماشینی:
"در چنین وضعی،چگونگی بهرهگیری از منابع موجود در کشورهای نفتخیز حوزهء خلیجفارس به گونهای است که نمیتواند کمکی برای رهایی از شرایط برآمده از تقسیم کار بین المللی و اقتصاد تکمحصولی باشد،زیرا روش بهرهبرداری از منابع که برآیند دوگانگی اقتصادی در این کشورهاست،وضع پیشآمده و تقسیم کار حاصل از آنرا تثبیت میکند.
در حقیقت،درآمد ارزی بسیاری از کشورهای رو به توسعه از صدور تنها یک محصول به دست میآید،به جدول 1:صادرات برخی از کشورهای جهان سوم (به تصویر صفحه مراجعه شود) منبع:کلانتری،صمد،نگاهی نو بر مسایل اقتصادی،سیاسی و جامعهشناختی جهان سوم،تهران،انتشارات پژوهشکده امور اقتصادی، چاپ اول،4831،ص 48 جدول 2:درصد تولید نفت اوپک در سنجش با دیگر نقاط دنیا (1000b/d) (به تصویر صفحه مراجعه شود) Source:Annual Statistical Bulletin,Organization of Petroleum Exporting Countries,OPEC,2006 جدول 3:ذخایر گاز طبیعی در جهان (به تصویر صفحه مراجعه شود) Source:"World Look ot Reserves and Production",Oil Gas Journal,Vol. 103,No 47,Dec 19,2005,pp.
24-25 نمودار 1:منابع تولید نفت خام اوپک در 6002 (به تصویر صفحه مراجعه شود) Source:Annual Statistical Bulletin,Organization of Petroleum Exporting Countries,OPEC,2006 گونهای که این کشورها حتا پس از دستیابی به استقلال سیاسی هم چارهای جز استخراج هرچه بیشتر منابع طبیعی خود ندارند.
برای نمونه،تا 6002،بیش از 08 درصد ارزش صادرات کشورهای حوزهء خلیج فارس و بیش از 04 درصد ارزش صادرات کشورهای عضو اوپک مربوط به نفت خام،و ارز به دست آمده از فروش نفت،بزرگترین بخش درآمد ارزی این کشورها بوده است.
بدینسان،کشورهای حوزهء خلیجفارس،کشورهایی رو به توسعه،با اقتصاد تکمحصولی و وابسته به صدور مواد هیدروکربوری هستند که تنها راه برآوردن نیاز خود به سرمایه برای تأمین بودجهء سرمایهگذاری و خرید کالاهای مصرفی را فروش نفت خام و گاز میبینند."