چکیده:
بررسی رابطه بین صوت و معنا و بیان نقش الفاظ در القای معانی در شعر نظامی، موضوع اصلی این مقاله است. اگر چه شاید نتوان ادعا کرد که نظامی و یا هر شاعر دیگری آگاهانه و بعمد از صامتها و مصوتهایی خاص برای القای احساس و معنای مورد نظر خود استفاده کرده اند، اما گه گاه شیوه سخن آنان به گونه ای است که خواننده را به دریافت چنین احساسی سوق می دهد. در بحث پیرامون شعر نظامی بخصوص وقتی که سخن از موسیقی آن در میان است، آنچه بیش از هر چیز دیگر توجه خواننده آثار او را به خود جلب می کند موسیقی است که حاصل تکرار صامتها و مصوت های واحد یا متشابه است. بسامد بالای یک صامت یا مصوت در بعضی ابیات، بی آنکه بخواهیم آن را در چارچوب قاعده ای ثابت قرار دهیم، در موارد مختلف یاور خواننده در درک احساس و معنایی است که شاعر به کمک ذهن و طبع و قاد خویش در پی ادای آن بوده است. و ما در این نوشته کوشیده ایم تا با ارائه و بررسی نمونه های متعددی از این نوع ابیات به بیان رابطه صوت و معنا در آنها بپردازیم.
In this paper, employing formalism in literary criticism, attempts have
been made 10 analyze the book of Tarikhe Jahangosha-i- Jovieni written in
658 A.H. (1280 A.D.) and to make a distinction between the historical
essence of the text and its literary features. The study reveals that the
literary feature of this book overrides its historical essence. Further, if is
concluded that, in this book, the content of the historcal account has been
employed as a means to create the intended literary form and format
خلاصه ماشینی:
"وجود مصوت بلند«آ»در ابیات آغازین و مصوت بلند«ای»در ابیات بعدی گواه این مدعاست: مهین بانو چو بشنید این سخن را صلا در داد غمهای کهن را فرود آمد ز تخت خویش غمناک به سر بر خاک و سر هم بر سر خاک از آن غم دستها بر سر نهاده ز دیده سیل طوفان بر گشاده ز شیرین یاد بیاندازه میکرد بدو سوک برادر تازه میکرد به آب چشم گفت ای نازنین ماه ز من چشم بدت بر بود ناگاه گلی بودی که باد از بارت افکند ندانم بر کدامین خارت افکند چه افتادت که مهر از ما بریدی کدامین مهربان بر ما گزیدی چو آهو زین غزالان سیر گشتی گرفتار کدامین شیر گشتی چو ماه از اختران خود جدایی نه خورشیدی چنین تنها چرایی کجا سرو تو کز جانم چمن داشت به هر شاخی رگی با جان من داشت (خسرو و شیرین،صص 47-57) نظامی در ابیاتی که به مناجات پرداخته با بهرهگیری از مصوت بلند«آ»در سخن به ترسیم حالات شخص مناجات کننده،که غالبا،با آه برآوردن و استغاثه همراه است،میپردازد و نوعی احساس همدردی را به خواننده منقل میکند؛چنانکه در مناجات شیرین با یزدان پاک در چند بیت که به طریق خطایی است این سوز و گداز و اندوه نهفته در دل شیرین را از طریق تکرار مصوت بلند«آ»به خوبی نشان میدهد و خواننده با خواندن این ابیات میتواند آه و فریاد نیازمندانهء قهرمان داستان نظامی را به وضوح دریابد."