خلاصه ماشینی:
"به عبارت دیگر، این نوع نگرش و نیازهای ما به قرآن است که جامعیت و نفی آن را در قلمرو آنها رقم میزند؟ اینجاست که موضع هر صاحب اندیشهای پیرامون آنها میتواند متفاوت باشد بنابراین اختلاف نظر علمای اسلام پیرامون جامعیت قرآن به چند نکته برمیگردد: الف) آیا بین کامل بودن و جامع بودن تلازم برقرار است؟ ب) آیا میان جامعیت دین و جامعیت قرآن تمایز هست؟ ج) آیا برای اثبات جامعیت و یا نفی آن میتوان از خود آیات و متون حدیثی کمک گرفت؟ د) آیا میان قائلان به جامعیت در ارائه معنای آن اختلاف نظر هست؟ هـ)اختلاف نظر قائلان و منکران جامعیت در چیست؟ آرای مختلف دانشمندان در موضوع جامعیت و تفسیر قرآن به طور کلی نظر علمای اسلامی پیرامون تفسیر جامعیت را این گونه میتوان بیان کرد: الف) دیدگاه افراطی و حداکثری(گستردگی قرآن در همه علوم و روشها) نظر عده ای از مفسران درباره جامعیت قرآن، اشتمال آن بر همه علوم اولین و آخرین است.
34 د) ناصر مکارم شیرازی صاحب تفسیر نمونه، نخست پیرامون آیه 38سوره انعام دو احتمال ذیل را مطرح میکند؛ یکی قرآن و دیگری عالم هستی و تکوین35، و در ذیل آیه59همین سوره میگوید دو احتمال در آن هست: یکی علم پروردگار و دیگری لوح محفوظ36، و سپس به تفصیل در تفسیر آیه89سوره نحل مسأله جامعیت را چنین بررسی و ارزیابی میکند: تبیان(به کسر یا فتح آن) معنای مصدری دارد، یعنی بیان کردن و از این تعبیر با توجه به وسعت مفهوم «کل شئ» به خوبی میتوان استدلال کرد که در قرآن، بیان همه چیز هست، ولی با توجه به این نکته که قرآن کتاب تربیت و انسانسازی است که برای تکامل فرد و جامعه در همه جنبههای معنوی و مادی نازل شده است، روشن میشود که منظور از همه چیز، تمام اموری است که برای پیمودن این راه لازم است، نه اینکه قرآن یک دائره المعارف بزرگ است که تمام جزئیات علوم ریاضی و جغرافیایی و شیمی و فیزیک و گیاهشناسی و مانند آن در آن آمده است."