چکیده:
اندیشهها و حکمتهای ملل مختلف،حاصل تجربههای تلخ و شیرین،عصارهء رهنمودهای خردمندان و باریکبینان هرقوم، به ویژه آیینهای دینی و مذهبی آنهاست.این حکمتها در هر زبان و فرهنگی،دارای سیری تاریخی است و در این سیر،متأثر از اندیشههای گذشتگان و به ویژه ارتباطات فرهنگی است.ادبیات تطبیقی،راهی است برای بازشناسی اینگونه ارتباطات فرهنگی. اثار مثبت این نوع پژوهشها،نزدیک شدن فرهنگهای بشری به یکدیگر،احساس قرابت و کاهش غبار تفرقه و اختلافات مصیبتبار بین ملتهاست. در این مقاله با جستوجو در منابع کهن،به دنبال بررسی سه مضمون حکمی در گلستان سعدی و سرچشمههای آن در فرهنگ اسلامی و عربی و ادب ایران قبل و بعد از اسلام هستیم. گفتنی است که در اینگونه پژوهش،اختلاط فرهنگی ایرانیان و عربها چنان شگفت مینماید که گاهی تشخیص آنها از یکدیگر دشوار مینماید.تفسیر این اشتراک،غالبا در چهارچوب تعالیم مشترک انبیاء،خردورزی و تجربهء بشری صورت میگیرد. برخی از این اندیشهها نیز سرنوشتی شنیدنی دارند و در سفری دورودراز،ابتدا از فرهنگ ایرانی به فرهنگ عربی وارد شده و سپس با لباسی جدید،به زادگاه خود بازگشته،آنگاه در آثار ادبی جلوهگری کردهاند.
خلاصه ماشینی:
:401) سعدی در باب اوّل بوستان از عارفی به نام«خدادوست» نام میبرد که به چهرهء مرزبان ستمگری که به دیدار او آمده بود نگاه نمیکرد،وقتی مرزبان علت را جویا میشود میگوید:تو با مردمی که من آنها را دوست دارم دشمنی میکنی و من نمیتوانم دشمن دوستانم را دوست بدارم: وجدت پریشانی خلق از اوست ندارم پریشانی خلق دوست تو با آنکه من دوستم،دشمنی نپندارمنت دوستدار منی چرا دوست دارم به باطل منت چو دانم که دارد خدا دشمنت؟ مده بوسه بردست من دوستوار برو دوستداران من دوست دار خدادوست را گر بدرّند پوست نخواهد شدن دشمن دوست دوست (سعدی،8631:75) 1-7.
ادب فارسی با دشمن من چو دوست بسیار نشست با دوست نشایدم دگر بار نشست پرهیزم از آن عسل که با زهر آمیخت بگریزم از آن مگس که برمار نشست (تاریخ گیلان،نقل از یوسفی، 6631:473) این پند نگهدار هموار ای تن برگرد کسی که خصم تو هست،متَن عضوی ز تو گر دوست شود با دشمن دشمن دو شمر،تیغ دو کش،زخم دو زن (ابو الفرج رونی،نقل از دهخدا، 2531:692/1) خرد دوستی چون کند با کسی که با دشمنان باشد او را صفا؟ شبان برّه آن به که دارد نگاه از آن سگ که با گرگ شد آشنا(ابن یمین) از دشمنان دوست حذر گر کنی،رواست با دوستان دوست تو را دوستی نکوست اندر جهانت بردو گروه ایمنی مباد بردوستان دشمنان و بردشمنان دوست (نقل از دهخدا،2531:692/1) در روضهء هشتم بهارستان جامی(7831:311)آمده است:روباهی سگی و گرگی را میبیند که باهم دوستی دارند.
این کتاب را احمد تفضّلی به زبان -------------- فارسی ترجمه کرده است.