چکیده:
ربع رشیدی مهمترین مرکز علمی-آموزشی در قرن هفتم است که به دست وزیر دانشمند ایلخانان،خواجه رشید الدین فضل الله همدانی(645-718 ق)ساخته شد.این مقاله به بررسی نسخهء الآثار الباقیهء ابو ریحان بیرونی(د 440 ق) میپردازد و نویسنده میکوشد ضمن برشمردن دیگر نسخهها با ارائه قراین و شواهد اثبات کند که نسخهء خطی موجود در دانشگاه ادینبورگ انگلستان،همان نسخهای است که در تبریز و برای کتابخانهء"ربع رشیدی"فراهم گشته است.
خلاصه ماشینی:
"ولی باید از وجود دو نسخهء مهم دیگر از الآثار الباقیه بیرونی در جهان(علاوه بر آنچه زاخائو یاد کرده است)نیز سخن گفت:یکی نسخهء کتابخانه کاخ توپکاپی استانبول(ش 3403)که تاریخ کتابت آن 318 ق است و میکرو فیلم آن در کتابخانهء مرکزی دانشگاه تهران(ش 179)وجود دارد؛این نسخه رونوشتی تقریبا کامل از نسخهء کتابخانهء عمومی استانبول است،هر چند که به خطی خوشی ولی مغلوط و پراز اشتباه است و دیگری نسخهء کتابخانهء دانشگاه ادینبورگ انگلستان است (ش 161)که تاریخ کتابت آن 707 ق به خط کاتب شهیر، ابن الکتبی(د 457 ق)است که دارای 52 مجلس مینیاتور منسوب به مکتب«ایرانی»عهد مغول میباشد.
7 بنابراین و برحسب قراین و شواهد دیگر،چنانکه پیشتر هم راقم این سطور نوشته است:ما ذرهای تردید نداریم که نسخه خطی الآثار الباقیه،(ادیبنورگ)به سال 707 ق در تبریز و برای کتابخانهء ربع رشیدی از برای خواجه رشید الدین فضل الله همدانی وزیر فراهم گشته است، درست همانطور که جامع التواریخ تألیف خود او و جز اینها را در همان زمان(بین سالهای 607-017 ق)،استادان فن بدینگونه با تصاویر و مجالس آراسته کردند.
9 اکنون آنچه گفتنی است همانا سبب احترام خاص و اظهار قدرشناسی خواجه رشید الدین فضل الله همدانی وزیر،عالم و مورخ،نسبت به عالم کبیر ریاضی ایران،حکیم ابو ریحان بیرونی است و این امر چنانکه محققان آثار این (به تصویر صفحه مراجعه شود) *انجام نسخهء آثار الباقیهء ربع رشیدی،به خط ابن الکتبی، به تاریخ 707 ق."