چکیده:
در این مقاله به اختصار دربارهء مجموعهای که به نام«سفینهء تبریز» شناخته شده و ابو المجد محمد تبریزی،کاتب و گردآورندهء آن،براساس آنچه از خلال این مجموعه برمیآید،پرداخته میشود. ابو المجد تبریزی در دههء سوم عمرش هم مؤلف بوده است،هم کاتب، گزیدهساز و گردآورنده،ذهنیت مجموعهسازی او بهویژه در پی ذهنیت مجموعهسازی در مرکز علمی فرهنگی سیاسی ربع رشیدی شکل گرفته است. او دو سال پس از مختل شدن مجموعهسازی در ربع رشیدی به کتابت و نسخهنویسی از آثار پیشینیان و اقران معاصران خود برطبق ضرورتهای فرهنگی خویش اهتمام میکند.او به کتابت و استنساخ«انتخاب»و گزیدههای متون علاقه داشته است و مشخص نیست که برخی از این انتخابها از خود اوست یا کسانی پیش از او به گزینش آنها اهتمام کرده بودند. او در سال 720 ق بیشتر براساس دیدگاه انتخاب از متون منظوم و منثور ادبی نسخهنویسی را آغاز کرده و به انتخاب،جمعآوری و تدوین پانصد رباعی در پنجاه باب پرداخته و گزیدهای مستقل،به نام خلاصة الاشعار فی الرباعیات، تألیف کرده که نشان میدهد وی در اوان جوانی به شناختی عمیق از موضوعات رباعی رسیده است.اما با وجود درک و شناختی که وی از شعر و انواع ساختاری آن داشته،اشعاری که از او در این مجموعه باقیمانده پختگی ندارد. یکی از ارزشمندیهای مجموعهء ابو المجد وجود انتخابهای معاصران او از نگارشهای پیشین است که نسخهء برخی ازآنها منحصر به همین مجموعه است. آشنایی ابو المجد به خط و نگارشهای منشیانه و مترسلانه هم به روشنی از مجموعهاش آشکار است.او در کتابت خط تعلیق،نسخ و نسخ تعلیق کاملا مسلط بوده و تحت تأثیر خط تعلیق،خط نسخ را به سوی تعلیق سوق داده است. ازاینرو نسخهء مجموعهء او به اعتبار سیر تاریخی خط نسخ و مقدمات پیدایش خط نستعلیق نیز درخور توجه است.
خلاصه ماشینی:
"به این لحاظ نگاهی از وجهی دیگر بر احوال و آثار ابو المجد تبریزی میاندازیم که او در دههء سوم عمرش هم مؤلف بوده است و هم محرر،نیز هم گزیدهساز بوده است و گردآورنده،که به خاندان ملکان تبریز نسبت میبرده،خاندانی که با خواجه رشید الدین وزیر رابطهء اقتصادی و فرهنگی داشتهاند.
اینکه«انتخاب»های مذکور از ابو المجد تبریزی است یا کسانی پیش از او به گزینش آنها اهتمام کرده بودند،آشکار نیست،آنچه مسلم مینماید این است که او به کتابت و استنساخ«انتخاب»و گزیدههای متون اشتیاق داشته،زیرا در عصر او این دیدگاه متنشناسی حتی در میان بعضی از مشایخ او مانند امین الدین الحاج بله متداول بوده است.
او خود را از«زمرهء بندگان»عتیقی میدانسته که از آغاز جوانی تا 327 ق به شعر و نثر و به گفتار و کردار وی معطوف بوده و همواره میگفته است: کز ندیمان حضرت ار نبود از مقیمان آستان باشد (سفینه،ص 166) پیوند فکری و فرهنگی ابو المجد با عتیقی و نیز اهمیت تفکر عرفانی جلال الدین را در مجالی دیگر مورد بررسی قرار خواهم داد.
قتل خواجه غیاث الدین،خاطرهء قتل خواجه رشید الدین همدانی و ویرانی ربع رشیدی را در اذهان اقران دانشمندان و مشایخ صوفیهء تبریز بیدار کرده بوده و در این اوضاع پریشان است که مجموعهساز بیرون از ربع رشیدی هم گم میشود هرچند مجموعهاش در میان تعدادی محدود از دانشمندان و کاتبان سدههای هشتم به بعد مورد مراجعه،اخذ و نسخهنویسی موضعی قرار داشته است."