چکیده:
عجب بهمنزله یک رذیلت در رفتار ارتباطی درونشخصی در غالب آثار اخلاقی مورد بحث قرار میگیرد. رازی بر مبنای طبانگاری اخلاق و با رهیافت سلامتمحور به تحلیل این نفس میپردازد. غزالی با نظام اخلاق تلفیقی، عجب را بر مبنای دیدگاه کلامی خود تحلیل میکند. غزالی مفهومسازی دینی از عجب ارائه میکند. علاوه بر مفهومسازی عجب، تحلیل منشأ آن، شیوه پیشگیری و درمان و نیز روششناسی رازی و غزالی در مواجهه با عجب مسائل این مقاله است. رازی عجب را حاصل حب نفس و مداخله آن در پردازش اطلاعات عقل سنجشگر میداند که ارزیابی فرد را از رفتارش وهمآلود میسازد؛ ولی غزالی عجب را ناشی از جهل به انتساب نعمتها به خدا میداند. بر این اساس شیوه پیشگیری و درمان عجب در این دو دیدگاه اخلاقی متمایز میشود.
Conceit is discussed as a vice in relative actions of one`s own in the most ethical works. When studying conceit, Razi has thought it on a medicine-based view of ethics and with a safety-centered approach. Ghazzali, however, studies conceit with regard to his theological view. In the paper, the two approaches along with their consequences have been intended as the problem. According to the hypothesis of the paper, Ghazzali has taken a religious basis in conceptualizing the subject. In addition, the origion of conceit, its way of treatment, as well as Razi and Ghazzali`s methodology have been intended as problems of the paper. Razi has known conceit as an imaginary perception of mind when measuring its own conducts. For Ghazzai, yet, it is originated from the ignorance of Divinty aspect of favors. In this way, their ways of prevention and treatment differ.
خلاصه ماشینی:
علاوه بر مفهومسازی عجب، تحلیل منشأ آن، شیوه پیشگیری و درمان و نیز روششناسی رازی و غزالی در مواجهه با عجب مسائل این مقاله است.
بحث از عجب مسائل فراوانی را به میان آورده است: ـ تعریف و تحلیل مفهومی و بیان حقیقت عجب؛ ـ آثار زیانبار آن بر نفس و جامعه؛ ـ ابعاد و مراتب عجب؛ ـ تبیین پیدایش و بیان منشأ این عارضه در نفس؛ ـ شیوههای پیشگیری و درمان عجب.
(نیشابوری، 1341: 134؛ نیز بنگرید به: نراقی، بیتا: 198) اما براساس تعریف رازی این خودبزرگبینی در عجب شامل بزرگ دیدن همه امور مربوط به خویش نمیشود.
(غزالی، بیتا، الف: 3 / 777؛ همو، بیتا، ب: 725) تحلیل تعریف دوم: غزالی در این تعریف عجب را در رفتار ارتباطی بین شخصی مطرح میکند و آن را در ارتباط با ارائه خدمت و خیررسانی به دیگری مطرح میسازد.
رازی بر آن است که در جمع افراد دونمایه بودن سبب مقایسه خود با آنان میشود و همین امر پردازش اطلاعات را درخصوص رفتار خویش مختل میکند؛ یعنی فرد همیشه خود را از افراد فرومایه، برتر مییابد و هوا این اطلاعات درست (بهتر بودن از فرومایگان) را به حکم کلی بهتر بودن به طور مطلق تبدیل میکند و سبب رهزنی و عجب میشود.
منشأ عجب از نظر رازی حب نفس و اختلال آن در پردازش اطلاعات نسبت به رفتار فرد است؛ ولی از نظر غزالی جهل به فاعلیت الهی منشأ عجب است.
توصیه به استفاده از ارزیابی و داوری دیگران و مقایسه نکردن خود با افراد فرومایه برنامه پیشگیری و درمان عجب از نظر رازی است و علم به فاعلیت الهی علاج عجب در دیدگاه غزالی است.