چکیده:
حقوق تعهد است،چهارراه بلکه شاهراه حقوقی خصوصی،است؛بنابراین شایسته است که ضمانت اجرای حقوق تعهدات نیز مورد اهتمام قرار گیرد. شخصی که به موجب قرارداد خود را متعهد میسازد که کاری انجام دهد و یا چیزی را تسلیم کند باید ملتزم به قرارداد باشد.حال اگر متعهد بر طبق قرارداد عمل نکند و از ایفای تعهد خود امتناع ورزد،متعهد له برای حفظ حقوق خود و استیفاء مطالباتش چه میتواند بکند و چگونه میتواند با متعهدی که از ایفاء تعهداتش امتناع میورزد مقابله نماید و اهداف قانونی و قراردادی را تعقیب و تحصیل نماید؟و در یک کلام،ضمانت اجرای حقوق تعهدات چیست؟یکی از روشهایی که نظام حقوقی اسلامی برای مقابله از اجرای تعهد پیشبینی کرده، حق حبس میباشد که مهمترین دلیل حجیت حق حبس بنای عقل است.
خلاصه ماشینی:
"بنابراین رضایت به عقد بیع شامل صورتی نمیشود که بایع از تسلیم مبیع امتناع نماید بلکه عقد بیع به شرط عدم امتناع بایع واقع شده است و در صورت امتناع بایع،مشتری نیز متقابلا حق امتناع خواهد داشت(محقق اردبیلی،مجمع الفائده و البرهان،ج 8 ص 405)برخی از فقهای معاصرین نیز به تبعیت از مقدس اردبیلی،مبنای حق حبس را شرط ضمنی و بنای عقلاء دانستهاند (آیت الله سید احمد خوانساری،جامع المدارک،ج 3 ص 791)بدیهی است شرط ضمنی که در عبارات برخی از فقها به کار رفته است بدان معنا نیست که حق حبس از شروط ضمن قرارداد است که هریک از طرفین،اجرای تعهد خود را مشروط به اجرای تعهد طرف مقابل می داند.
برابر مادهی 182 مجله الاحکام،زمانی که یکی از متعاقدین مبادرت به تسلیم می نماید،حق حبس او از اساس زائل نمیشود بلکه زوال حق حبس او مراعی است به اینکه طرف مقابل نیز اقدام به ایفاء تعهد خود نماید بنابراین چنانچه طرف مقابل تعهد خود را انجام ندهد،کسی که در ابتدا مبادرت به تسلیم نموده،حق استرداد خواهد داشت،اما همان گونه که شارحان مجله الاحکام تصریح نمودهاند،حکم مذکور در ماده 182 مجله الاحکام،فاقد سابقه و بر خلاف صریح فقه و حقوق است(ر ک،محمد حسین آ کاشف الغطا،تحریر المجله،81-2/71).
فرض کنید مبیع عین معین باشد و شرط شود که هریک از مبیع و ثمن سه ماه بعد از انعقاد تسلیم شود،در این صورت آیا برای متعاقدین حق حبس محفوظ است؟پاسخ مثبت است زیرا حق حبس حق عقلایی مترتب بر آن دسته از عقود معاوضی است که به موجب اطلاق عقد و یا به حکم تراضی صریح تحویل عوضین باید بطور همزمان صورت گیرد."