چکیده:
نظریه پردازان ترجمه، عموما بر این باورند که ترجمه فعالیتی است ذهنی، پیچیده، آگاهانه و هدفمند. به طور کلی شاید بتوان گفت که در تمام مراحل ترجمه، گزینه های کلامی مترجم- اعم از سبک بیان، گزینش واژگان، انتخاب تعبیرات گوناگون، به کارگیری ترکیبات مختلف، و مانند این ها همه به گونه ای، آگاهانه یا ناآگاهانه، متاثر از جهت گیری های ایدئولوژیک وی است. در این مقاله، مبحث ایدئولوژی در ترجمه و تاثیرات آن بر کار مترجم مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نخست، پدیده ی ایدئولوژی و مفاهیم گوناگون آن در زمینه های مختلف مورد بحث قرار گرفته و از دیدگاه زبان شناسی تعریف شده است. سپس، چهارچوبی که از سوی حتیم و میسن (1990، 1991، 1997) برای سنجش و تجزیه و تحلیل ایدئولوژی در متون ترجمه شده پیشنهاد گردیده است اجمالا معرفی شده و مقوله هایی که در حیطه ی آن قرار می گیرند. یعنی: گفتمان (discourse)، گفتمان گونه (genre) و متن (text)، هر یک جداگانه مورد بحث قرار گرفته؛ نمونه ای از ترجمه هایی که متاثر از هر یک از این مقوله ها است در جای خود ارایه شده و از منظر ایدئولوژی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. بخش پایانی مقاله به واکاوی ترجمه انگلیسی داستان بوف کور، اثر صادق هدایت، در چهارچوب تحلیلی حتیم و میسن می پردازد و در حقیقت فشرده ای از یک پژوهش مفصل را ارایه می دهد.
خلاصه ماشینی:
"این رمان یکی از مهمترین و در عین حال یکی از بحثانگیزترین آثار ادبیات داستانی کشورمان به شمار میرود و در خارج از مرزهای ایران نیز از آنچنان شهرتی برخورداراست،که تاکنون چندین اثر به زبان انگلیسی در نقد و تفسیر آن منتشر شده است و بنابر داوری یک نویسنده وپژوهشگر امریکایی که خود کتاب مشروحی دربارهی بوف کور نگاشته است،این رمان حتی در شکل ترجمه شدهی آن-که به ناچار و به اقتضای ماهیت ترجمه،فاقد بسیاری از ظرایف و ارزشهای اصیل متن فارسی آن است-نیز یکی ازشاهکارهای ادبی جهان به شمار میآید(بی یرد،4:1990).
5. نتیجهگیری اگر از تقسیمبندی دوگانهی روشهای ترجمه و تقلیل آنها به دو روش کلی"بومیگرایی" (noitacitsemod) و"بیگانهگرایی" (noitazingierof) ،که حدود دو سده پیش از سوی شلایر ماخر (rehcamreielhcS) (1813)پیشنهاده شده است-و ونوتی(1995)نیز بر آن مهر تایید زده و براساس آن در نقد و ارزیابی ترجمههایی که درانگلستان و آمریکا طی سیصد سال گذشته انجام گرفته است،روند"بومیگرایی"را حاکم میداند-بگذریم،در حوزهیترجمهشناسی،و مطالعات ترجمه،شاید بتوان گفت که تاکنون در نقد ترجمهها،و به ویژه،ارزیابی گرایشهایایدئولوژیک مترجم،کمتر چهارچوب تحلیلی نسبتا منسجمی،نظیر آنچه از سوی حتیم و میسن(1990،1991،و1997)پیشنهاد شده است و در ابتدای این مقاله به معرفی آن پرداختیم،ارایه شده است.
" *دوم،دو راهکار دیگری که از نظر کمی در ترجمهی انگلیسی بوف کور از نمود بیشتری برخوردار است،"تغییرعاملیت"و تغییر ساختار معلوم به مجهول،یا عکس آن است با این تفاوت که دخل و تصرفهای مترجم در این دومقوله،همچنانکه قبلا در جای خود یادآور شدم،به تغییرات معنایی عمیقتری میانجامد و در نهایت،یک ایدئولوژیای متفاوت با متن اصلی را به نمایش میگذارد."