چکیده:
در این جستار تلاش شده است از رهگذر پژوهشی بنیادی ‐ تاریخی، با پیروی از روش پژوهشی توصیفی ‐ تحلیلی، و با استناد مستقیم به رسائل اخوان الصفا، پاره ای از دلالت های تربیتی آنها برگرفته و پیش رو نهاده شود. از این پژوهش نیک برمی آید که اخوان الصفا، فراوان به تعلیم و تربیت پرداخته اند و از دلالت های تربیتی ره یافته در رسائل آنان می توان به مؤلفه های تربیتی مهمی چون: چیستی، امکان، ضرورت، هدف ها، اصول، عوامل، مراحل، روش ها و... تربیت از نگاه آنان پی برد و اثبات کرد که سخنان فرو کاهنده برخی از غربیان ناآگاه یا غرض ورز درباره تربیت در اسلام، تا چه پایه نارواست.
خلاصه ماشینی:
3. ضرورت و اهميت تربيت: اگر دخالت و كنش كسي كه نيروي او فعليت يافته است (معلم) نباشد، آنچه در متعلم بالقوه است، به همان حال ميماند و از قوه به فعل نميرسد (همان، ص294)؛ از اينروست كه اخوان، بر وجود تعليم و تربيت براي تحقق فعليت قواي متعلمان تأكيد ميكنند و از اعضاي خود ميخواهند معلومات بيشتري بياموزند تا قواي آنان بيشتر فعليت پذيرد.
آنان كوشيدهاند ميان غايت افلاكي تعليم و تربيت با نيازهاي خاكي انسان و آنچه امور زندگي او را به سامان ميسازد و سعادت او را در زندگي خاكي فراهم ميآورد، چنان توازن ايجاد كنند كه وي را براي رسيدن به سعادت اخروي آماده سازد كه برجستهترين نمود آن، رؤيت خداوند است؛ چه آنان برترين علم را علم به خويش يا معرفت نفس و به تعبير اخوان، علمالنفس ميدانند كه مقدمه معرفت رب است و درنهايت به ديدار حضرت حق ميانجامد.
اخوان، به وجود و فلسفه تفاوتهاي فردي در فراگيرندگان توجه دارند و ضمن اشاره به آبشخورهاي تفاوت افراد در يادگيري و گرايش به علوم و صنايع، بر مربيان لازم ميدانند در برنامه آموزشي خود اين تفاوتها را در نظر بگيرند و با مخاطبان گوناگون به فراخور گرايش و استعداد آنها سخن بگويند و به ياد داشته باشند كه پيامبران در ابلاغ رسالت، به اختلاف احوال مردم عنايت ورزيدهاند و به هر كس و هر گروه به فراخور حال او آموزش دادهاند (همان، ج1، ص336؛ ج3، ص299).
اخوان به لحاظ مراحل رشد هم، بر وجود معلم تكيه و تأكيد ميكنند و ميافزايند پس از گذراندن مرحله اول رشد، كه تا 4سالگي است، كودك نيازمند آموزش معلمان علوم و فنون است تا از راه آموزشهاي آنان علم و حرفه بياموزد و به كمال برسد (همان، ج3، ص277).