چکیده:
هر نظام تعلیم و تربیت دارای عناصر و مؤلفههایی است که کیفیت و کمیت آنها، بر پایه مبانی شناختی هر نظام مشخص میشود. یکی از این عناصر زیربنایی، برنامه درسی است که هدفگذاری آن بر پایه اصول فلسفی، علمی، جامعهشناختی و... صورت میگیرد. کارآمدی نهایی برنامه درسی هم از طریق صحت و استحکام مبانی شناختی آن، تأمین میشود. از اینرو، برنامهریزان باید در رجوع خود به مؤلفههای معرفتشناختی، از جامعیت و صحت آنها مطمئن بوده و سپس جهتدهی محتوای برنامه را بر این اساس تنظیم نمایند. هدف این مقاله، نگاهی به نظریات فلسفی و دینی علامه طباطبائی و برخورداری از رویکردی تحلیلی ـ توصیفی، زمینه را برای تشکیل چنین زیربنای شناختی فراهم نماید تا از این طریق بتواند به برخی از سرفصلهای مهم در زمینه برنامه درسی کارآمد دست یابد. با توجه به مطالعات انجام شده، میتوان گفت چهار عنوان اصلی: مختصات و ویژگیهای برنامه درسی، شعب علم، محتوای علم و آسیبشناسی علم با نگاه به نظریات علامه طباطبائی در این زمینه، مورد توجه میباشند که در مقاله به ویژگیها و ضرورتهای هریک اشاره شده است.
خلاصه ماشینی:
"از منظر علامه طباطبائی چه موانع و آسیبهایی در مسیر کسب علم وجود دارد؟ مختصات و ویژگیهای برنامه درسی هر برنامه درسی و هر محتوای علمی که به منظور تربیت نوع انسان مورد استفاده قرار میگیرد، باید دارای ویژگیها و ملزومات عمومی بوده تا بتواند از این طریق تأثیر لازم و کارآمد را بر روی مخاطبان خود به جای گذارد.
یک عده ادراکهای دیگر، بعکس قسم اول، ادراکهایی است که تنها در موردی به آنها پرداخته میشود که انسان بخواهد در عمل آنها را به کار گیرد، و این علوم را وسیله و واسطه به دست آوردن کمال و یا مزایای زندگی خود قرار دهد و اگر دقت شود، هیچ فعلی از افعال انسان خالی از آن ادراکات نیست؛ از قبیل اینکه کارهایی زشت و کارهایی دیگر خوب است، کارهایی هست که نباید انجام داد، و کارهای دیگری هست که باید انجام داد.
از نظر علامه طباطبائی، بیشترین محتوای علمی که برای تربیت نوع بشر مفید میباشد، محتوای مربوط به بحث معاد است؛ چراکه ایمان به آخرت و یقین به وقوع حساب و جزای آن، یگانه اصلی است که ضامن حفظ انسان از ارتکاب اعمال زشت است، و همان منشأی است که اعمال انسان را استحکام میبخشد و برای هریک ارزشی قایل میشود، و هیچ چیز دیگر این اثر را ندارد، حتی توحید هم که تمامی معارف به آن منتهی میشود، چنین اثری ندارد."