چکیده:
گرایش عرفانی آنها در توضیح محتوایی ابیات است. در شیوه تفسیری که برای تحلیل یکی از مشکلات مثنوی در این مقاله به کار گرفته شده است، کوشیده ایم تا حوزه معانی ابیات را از میان مباحث برون متنی نظیر مباحث و مسائل عرفانی، به الفاظ آن محدود و مدلل سازیم. در این شیوه، مبنای معنایابی در شعر توجه به صنایع ادبی و آرایه های زبانی آن است. این شیوه را برای به چالش شرح و تفسیر مثنوی جلال الدین محمد مولوی سابقه ای دیرین دارد، اما نکته حائز اهمیت در شیوه شرح این تفاسیر، کشیدن این پیش فرض رایج در میان مثنوی پژوهان که لفظ و صورت در برابر اندیشه بلند مولانا بی اعتبار و بی ارزش است، «شرح صوری» نامیده ایم. در این شیوه بیش از هر چیز زبان مثنوی و شاعرانگی مولانا معیار شرح و توضیح ابیات قرار می گیرد؛ معیاری که در فهم بهتر عرفان مولانا نیز می تواند تاثیر بسزائی داشته باشد.
خلاصه ماشینی:
"پنهان شدن شمس تبریز (جان ) از مولانا (تن ) به سبب غیرت الهی است و برای آن چاره ای نیست ؛ زیرا حضرت حق عشق به غیر خود را تاب ندارد: ایـــن دریغاهـــا خیـــال دیـــدن اســـت و ز وجود نقد خود ببریدن است غیرت حق بود و با حق چاره نیست کو دلی کز حکم حق صد پاره نیست غیرت آن باشد که او غیر همه ست آنکه افزون از بیان و دمدمه ست ای دریغا اشک من دریا بدی تا نثار دلبر زیبا بدی طوطی من مرغ زیرکسار من ترجمان فکرت و اسرار من هر چه روزی داد و ناداد آیدم او ز اول گفته تا یاد آیدم طوطیی کآید ز وحی آواز او پیش از آغاز وجود آغاز او اندرون تست آن طوطی نهان عکس او را دیده تو بر این و آن (مولوی ١/١٣٨٤/ ١٧١١ - ١٧١٨) با توجه به این مقدمه ، اکنون می توان غیرت دومی را هم پیش کشید که همان غیرت حسام الدین چلبی است که ذکر حدیث شمس و قطع داستان بر اثر سرمستی مولانا از یاد شمس ، او را ناخوش می دارد.
بر این اساس می توان بیت را با توجه به مضمون و محتوای ابیات پیشین چنین توضیح داد که مولانا مشغول سرودن مثنوی بود که طبق معمول به بهانه و تداعی موضوعی ، یاد شمس تبریزی آتش دل او را تیز می کند و وی را از ادامه مثنوی سرایی بازمی دارد: (6) عشـــق آمـــد ایـــن دهـــانم را گرفـــت که گذر از شعر و بر شعرا برآ (مولوی ١٣٧٤: غزل ١٨٢) در این هنگام دلدار او که همان حسام الدین چلبی فرض می شود، بر حسب غیرت و حسد عاشقانه او را متوجه حضور خود می کند و از وی می خواهد تا به قافیه اندیشی اش ادامه دهد و سرودن باقی داستان را دنبال کند."