چکیده:
ادبیات پایداری معاصرایران رابه سه دوره مشروطیت، عصر پهلوی و روزگار انقلاب اسلامی تقسیم کرده اند. یکی از پیشروان ادبیات پایداری معاصر، میرزا محمدصادق ادیب الممالک فراهانی، شاعر، ادیب و روزنامه نگار دوران مشروطه، است که بن مایه های ادبیات پایداری در اشعار سیاسی واجتماعی وی دیده می شود. این پژوهش با ذکر مختصری از زندگی و احوال ادیب الممالک ، به بن مایه های ادبیات مقاومت در اشعار وی، چون وطن دوستی، ظلم ستیزی، ابراز انزجار از دشمن، دعوت به اتحاد ملی، غیرت اسلامی، حق طلبی، مرثیه بر شهدای راه آزادی، ستایش از آزادی و مشروطه و مضامینی از این دست پرداخته است.
نوع بیان ادیب الممالک برای بازگویی این مضامین، به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم است. بیان غیرمستقیم وی نیز به دودسته حکایت ها وداستان های تمثیلی و سمبل ها واستعارات منفرد درباره موضوعاتی چون ایران، استبداد و استعمار، مشروطه ومستبدان ومشروطه خواهان دروغین قابل تقسیم است. از طریق بن مایه ها و تحلیل آنها در اشعار وی، می توان سیر تفکر، نمودهای آن وگستره اندیشه پایداری را در حوزه جغرافیایی ایران عهد مشروطه و حوزه اندیشگانی شاعران آن عهد، بررسی کرد. روش تحقیق در این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای است.
خلاصه ماشینی:
"به این ترتیب،وی یکی از معدود ادبایی است که دورۀ قبل از مشروطیت،مشروطیت،دوران استبدادصغیر و فتح تهران به دست مجاهدان و دوران سرخوردگی از مشروطه را درککرده و از نخستین شاعران عهد مشروطیت است که علیه اسبتداد و استعمار بر میخیزد و با اشعارش،مردم را به مبارزه علیه آنان تشویق و تهییجمیکند؛به همین دلیل،زندگی و شعر وی از منظر ادبیات مقاومت در دو حیطۀدشمنان داخلی و خارجی،قابل تحقیق و بررسی است.
3-2-دعوت به مبارزه علیه استبداد و استعمار:بخش گسترده و مهمی ازاشعار ادیب الممالک،با مضمون تشویق و تهییج مردم علیه ظلم و ستم قاجار ودول متجاوز خارجی سروده شده است؛به عنوان مثال،شاعر در ابیات ذیل از کلیۀاقشار جامعه میخواهد تا علیه اسبتداد محمد علی شاه و مداخلات بیگانگان برپاخیزند و در این مبارزه از بذل جان خود ابایی نداشته باشند: {Sای نگهبانان آیین ای دلیران در حروب#ای مدیران جراید ای خطیبان در خطوب#ای علمداران امت ای نوامیس خرد#ای خداوندان فکرت ای جواسیس قلوب#راعی ما گله را به دست گرگ داد#ساقی ما بادۀ ما را به سم دارد مشوب...
بخشعمدۀ اشعار وی به این صورت سروده شده است؛مثل این ابیات که بازگوکنندۀحملۀ سپاه روسیه به مرزهای ایران و به توپ بستن بارگاه امام رضا(ع)است: {Sدگر ره چه گویم که بیداد روس#چهها کرد از کینه در مرز طوس#که شد تیره از توپ دشمن فضا#به بار علی بن موسی الرضا(ع)S}(ص 682) بهطور کلی،ذکر مناسب سرایش در جبۀ برخی از اشعارتوسط شاعر یاانتخاب عنوان برای برخی دیگر،سبب شده است که از مناسبسرایی به عنوانیکی از ویژگیهای بارز اشعار ادیب الممالک نام برده شود."