Abstract:
استخراج الگوها و مدل های مدیریت اسلامی، دغدغه ای است که درطول سالیان اخیر بسیاری از پژوهشگران را به سمت مطالعات تاریخی ـ تطبیقی کشانده است. این مهم گرچه امکان پذیر و کارآ بوده، انتخاب روش های وصول به این الگوها و حوزه های مطالعاتی نیز درخور توجه است. استفاده از روش های تحقیق مناسب در حوزه علوم انسانی، به ویژه در مطالعات تاریخی ـ دینی، به پژوهشگر کمک می کند درک بهتری از چگونگی روند وقوع حوادث تاریخی و زمینه های شکل گیری متون دینی در آن شرایط و گفتمان حاکم بر آن عصر پیدا و درنهایت الگوهای مدیریتی آن را استخراج کند. وقوع جنگ های سه گانه جمل، صفین و نهروان در زمان حکومت امیرالمومنین(ع)، ازجمله بحران های سیاسی ـ اجتماعی است که باعث ایجاد تفرقه در امت و جغرافیای اسلام، تضعیف اقتدار رهبری و لطمه خوردن مقبولیت عمومی جامعه اسلامی شده بود. این جنگ های داخلی به تحریک افرادی صورت می گرفت که نفاق آنان مانع از کشف حقیقت برای جامعه اسلامی می شد؛ از این رو، بررسی رفتار حضرت علی(ع) در مدیریت این بحران ها می تواند کمک شایانی به مدیریت بحران های مشابه در عصر حاضر بکند. استخراج الگوی مدیریت این بحران ها ازخلال مطالعه مکتوبات نگاشته شده حضرت علی(ع) به روش تحلیل محتوای کمی و کیفی، هدفی است که در این مقاله دنبال می شود.
Machine summary:
"(← ﺟﺎﻧﻲﭘﻮر، 0931: 98-541) ازﺟﻤﻠﻪ ﻧﻜﺎت ﺑﺴﻴﺎر درﺧﻮر ﺗﻮﺟﻪ و ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ازﺧﻼل ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮای ﻛﻤـﻲ ﻣﻜﺎﺗﺒـﺎت ﻣﻴﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ(ع) و ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺣﺎﺻـﻞ ﺷـﺪ، ﻛﺜـﺮت ﻓﺮاواﻧـﻲ ﻛﻠﻤـﺎت ﺣﻀـﺮت(ع) در ﻣﻜﺎﺗﺒﺎﺗﺸﺎن ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ رﻗﻢ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ 3 ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﻛﻠﻤـﺎت ﻣﻌﺎوﻳـﻪ اﺳـﺖ؛ ﺑـﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ، از ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت، 67% ﺑﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ(ع) و 42% ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺧﺘﺼـﺎص ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﺣﻀﺮت(ع) ﺑﺮ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎری و ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮی داﺷﺘﻪ اﻧـﺪ و ﺑـﺎ وﺟـﻮد ﻣﺸـﻜﻼت و ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻓـﺮاوان در دوران ﻛﻮﺗـﺎه ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮد، ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮای ﺑﺴـﻴﺎری از ﺣﺎﻛﻤـﺎن ﻣﻨﺼـﻮب ازﻃﺮف ﻋﺜﻤﺎن و ﻧﻴﺰ واﻟﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺮای ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ، ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﻣﻔﺼﻠﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﻮع ﻧﮕﺎه آﻳﻨﺪهﻧﮕﺮاﻧﺔ ﺣﻀﺮت(ع) اﺳﺖ.
ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﭽﻪ از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮای ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺷﺪه ﻣﻴﺎن اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠـﻲ(ع) و ﻣﻌﺎوﻳـﻪ درﺧﻼل ﺟﻨﮓ ﺻﻔﻴﻦ ــ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ، ﺣﺴﺎسﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺤﺮاﻧﻲﺗـﺮﻳﻦ ﺟﻨـﮓﻫـﺎی ﺻﻮرتﮔﺮﻓﺘﻪ در دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮﺗﺎه آن ﺣﻀﺮت(ع) ــ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﺮد، اﻣﺎم ﻋﻠـﻲ(ع) ﺟﻬﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﻳﻦ ﺑﺤﺮان، راﻫﻜﺎرﻫﺎ و اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﻫﺎﻳﻲ اﺗﺨﺎذ ﻛﺮده و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ اﻗـﺪاﻣﺎﺗﻲ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ؛ ازﺟﻤﻠﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀـﺮت(ع) ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ راﻫﻜـﺎر و ﭘﺎﺳـﺦ درﺑﺮاﺑـﺮ ﻳـﺎوهﮔـﻮﻳﻲﻫـﺎ و ﺳﺮﻛﺸﻲ ﻫﺎی ﻣﻌﺎوﻳﻪ و اﺻﻼح اﻧﺤﺮاﻓﺎت اﻳﺠﺎدﺷﺪة او را ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ داﻧﺴﺘﻪ و ﺑـﻪ ﺳﺘ ﺖ ﺗﻼش ﻛﺮده ﻧﺪ در ﺣﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺼﺎﻳﺤﻲ ﻘﺎدی، ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ی ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻨﺪ وی اﻋﺘﻘ ﻦ اﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻠﺐ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺑﻌﺪ ﺧﺎﺻﻲ از ﻧﺤﻮة ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺳﻲ ﺣﻀﺮت(ع) اﺳﺖ."