وسعت معنایی عدالت در قرآن Journal Article

Abstract:

عدالت از موضوعات مهم اعتقادی و اجتماعی است که پیامبران الهی برای اقامه آن مبعوث شده‌اند. عدالت همواره مورد توجه مفسران و اندیشمندان مسائل اجتماعی بوده است و زیربنای مسائل مهمی چون آزادی، قانون و مالکیت است. درباره عدالت تعاریف مختلفی از سوی صاحب‌نظران ارائه شده است. این مقاله می‌کوشد با جستاری در آیات قرآن کریم، معنای عدالت تبیین گردد و بر پایه آن، دیگر تعاریف مورد ارزیابی قرار گیرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تعریف عدالت، به عنوان وصف و یا به‌عنوان یک رفتار، بستگی به موصوف یا متعلقی دارد که عدالت وصف و یا متعلق آن قرار می‌گیرد. بر این اساس عدالت در قرآن به معانی: رعایت تساوی، رعایت استحقاق و اهلیت، صداقت یا عمل مطابق با واقع، رعایت انصاف در صلح و آشتی دادن در چارچوب قوانین الهی، دوری از افراط و تفریط، قرار گرفتن هر چیز در جایگاه مناسب، رعایت مصالح و مفاسد واقعی و رعایت قانون حق آمده است

Machine summary:

(مصطفوی، 1360: 8 / 56 ـ 53) هرچند با توجه به نظر مصطفوی لغت عدل یک ریشه و یک معنا بیشتر ندارد و آن عبارت است از میانه‌روی، ولی متأثر از موصوف بالاجبار باید میانه‌روی و دوری از افراط و تفریط معنا و تفسیر شود؛ یعنی هنگامی که وصف انسان می‌شود به یک معنا و هنگامی که وصف خداوند می‌شود به‌معنای دیگری می‌باشد، همچنان‌که معنای آن وقتی وصف افعال می‌شود متفاوت از معنایی است که وصف صفات نفسانی قرار می‌گیرد. (جدول شماره 3) ردیف معنا واژه تکرار آدرس آیات 1 انصاف و به یک چشم دیدن بالقسط انعام / 152 الرحمن / 9 حدید / 25 هود / 85 حجرات / 9 ممتحنه / 8 أقسطوا 1 تقسطوا 1 2 قرار دادن هر چیزی در جایگاه خود بالقسط 2 آل عمران / 18 3 حق و قانون، معیاری برای درستی و حقانیت بالقسط 11 نساء / 135 اعراف / 29 آل عمران / 21 مائده / 8 و 42 یونس / 4، 47 و 54 4 رعایت حقوق دیگران اقسط 2 بقره / 282 احزاب / 5 نساء / 3 و 127 بالقسط 1 ألا تقسطوا 1 مقسطین 3 5 وسیله سنجش برای تساوی بالقسطاس 2 اسراء / 35 شعراء / 182 6 منحرف از حق القاسطون 2 جن / 14 و 15 هرچند مستندی مبنی بر تأثیر موصوف در معنای قسط پیدا نشد اما به نظر می‌رسد تفاوت چندانی بین عدالت و قسط نباشد به‌ویژه اینکه واژه قسط در قرآن در موارد زیادی به همراه عدالت به همان معنا به‌کار رفته است ازاین‌رو همان قاعده را بسط داده و درباره قسط نیز اجرا گردید و جدولی از موصوف‌های قسط که در قرآن به‌کار رفته است تشکیل شد.