Abstract:
امام خمینی از فقیهانی است که در دوران نهضت اسلامی و پس از پیروزی انقلاب و تاسیس نظام جمهوری اسلامی بارها از «حق تعیین سرنوشت برای هر ملتی» سخن گفته است. ایشان این حق را که به نظرشان هم جنبه درونی و داخلی دارد و هم جنبه بیرونی و خارجی، در قالب دو «اصل اسلامی در عرصه حکومت» مطرح کردهاند که در آغاز سلطنت پهلوی زیر پا نهاده شد؛ اصل «آزادی مسلمانان در تعیین سرنوشت خود» و اصل «استقلال ملت از دخالت بیگانگان». دیدگاه ایشان در این زمینه در میان فقیهان نظریهای بدیع و تازه بهشمار میرود. این مقاله به «تبیین دیدگاه امام» در مقایسه اجمالی با نظریات دیگر، و حدود و ثغور و محدودیتهای آن در مقایسه با «حق تعیین سرنوشت در اسناد بینالمللی» میپردازد.
Machine summary:
"روشن است با وجود دو اصل نخست که مبتنی بر دلایل عقلی و نقلی است (امام خمینی، 1421، ج2: 623/ منتظری، 1408، ج1: فصل4)، حق تعیین سرنوشت مردم از جنبه درونی و در عرصه داخلی (اصل دوم) «مقید و مشروط» خواهد بود؛ مشروط و مقید به حدودی که اسلام در سپردن قدرت تعیین کرده، و در عصر حضور، حاکمیت را از آن امام معصوم دانسته و در عصر غیبت ـ بنا بر نظریه ولایت فقیه ـ از آن فقیه عادل؛ نه حقی «مطلق»، آن گونه که در نظامهای مبتنی بر مکاتب بشری گفته میشود.
در یک نظام مکتبی ـ مادی یا الهی ـ مردم به عنوان موجوداتی مختار، هر چند تکوینا حق تعیین سرنوشت دارند و میتوانند هر قانونی خواستند وضع کنند و هر کسی را که خواستند به حاکمیت برسانند و پیامدهای آن را هم بپذیرند، اما به خاطر آنکه مکتبی را برای خود برگزیدهاند، تشریعا چنین حقی ندارند؛ آنان تنها در چارچوب موازین مکتبی که پذیرفتهاند میتوانند برای اداره جامعه قانون وضع کنند و افراد واجد شرایط مورد نظر آن مکتب را برای اداره جامعه انتخاب نمایند.
ممکن است ملتی قدرت سیاسی را به شخصی لایق بسپارد، اما سپردن آن به نسل او، بدون اطلاع از لیاقت و شایستگیشان، غیرمنطقی است و هیچ ملت رشیدی بدان تن نمیدهد؛ از این رو معمولا سلاطینی هم که با حمایت و رضایت مردم به قدرت میرسیدند، پس از تثبیت قدرتشان، با ابزارهای مختلف تهدید و تطمیع و تحت عناوینی مانند «موهبت خداوندی» یا «موهبت ملت»، سلطنت را در خاندان خود موروثی میکردند؛ برای مثال رضاخان پهلوی پس از کودتای نظامی و به دست گرفتن قدرت، در سال 1304 دستور تشکیل مجلس مؤسسان و تصویب چهار اصل به جای اصول 36، 37، 38 و40 متمم قانون اساسی مشروطه را صادر کرد."