Abstract:
کشف مرکز و منشا تصویرها و جهت گیری های اصلی تخیل و آگاهی نویسنده، از دستاوردهای اصلی نقد مضمونی است. ژرژ پوله برای دست یابی به آگاهی آغازین نویسنده، از خلال تصاویر، رنگ ها، بعضی اشکال، حرکت ها و عناصر دیگری که در قالب شبکه های کلامی و تصویری در اثر ظاهر می شوند، فضای حاکم بر آثار ادبی را شرح می دهد. در این مقاله با استفاده از روش پوله، شازده احتجاب اثر هوشنگ گلشیری را بررسی می کنیم و با جستجوی مضامین تکرارشونده ای چون اشیا، اشخاص، مکان ها، بوها و صداها، به مثابه تصویرهایی برآمده از ناخودآگاه راوی ، فضای این اثر را شرح می دهیم. در این داستان، ذهن راوی با نگاهی به گذشته، اشخاص و اشیا را از طریق قاب هایی مجزا از هم درک می کند که در ارتباط با هم معنا می یابند و تلاش راوی برای بازسازی آنها به صورت یک کل منسجم، نتیجه ای در بر ندارد. درحقیقت تصاویر تکه تکه از جهان، بازتابی از گذشته رو به اضمحلالی است که در آگاهی راوی حضور دارد.
Machine summary:
همـة منـابع ذکرشـده ، صرفا به معرفي مباني نظري نقد مضموني پرداخته اند و تنها پژوهش در تحليل متن ادبي براساس اين رويکرد، مقالة «شاعرانگي فضا در من ژانت نيستم » (دوستي ، ١٣٩١) است کـه نويسندٔە آن به تأسي از آنچه باشلار در بازخواني فضاهاي خلـوت داسـتاني ، «ديالکتيـک درون و برون » مي نامـد، بـه بـده بسـتان راوي بـا فضـاي پيرامـونش مـي پـردازد.
از منظر منتقدان نقد مضموني نيز اثر چيزي بيروني نيست که خارج از تجربة نويسنده وجود داشته باشد، از ايـن رو، مـي تـوان گفـت : «دنياي يک اثر ادبي يک واقعيت عيني نيست بلکه آن چيزي است کـه بـه وسـيلة يـک ذهن منفرد سازمان يافته و تجربه شده است » (ايگلتون ، ١٣٨٠: ٨٣) و «نقـد مضـموني آنجـا 1.
به عبـارتي ، پديدارشناسـي روح «تحقيقـي اسـت دربـارٔە پديـدٔە تصوير شاعرانه ، هنگامي که تصـوير بـه منزلـة فـرآوردٔە مسـتقيم قلـب و روح و هسـتي و انساني که در چهارچوب فعليت خود درک شده است ، در ضمير ناخوآگاه سر بر مـي آورد» (ايوتاديه ، ١٣٩٠: ١٢٠) و پديدارشناس ديگر نه يک شي ء، بلکه پديده اي يکتا را، آن گونه کـه بر آگاهي هنرمند وارد مي شود، تجربه مي کند.
منظـور از فضـا در ايـن پـژوهش چگـونگي ادراک اشـيا اشخاص و مکان ها از خلال تصاوير، اصوات ، بوها و سايه روشن ها در آگاهي راوي است کـه در شبکه هاي کلامي و تصويري متن ظاهر مي شوند و جهت گيـري هـاي اصـلي تخيـل و آگاهي نويسنده را نشان مي دهند.