Abstract:
در بین موجودات عالم هستی، انسان تنها حیوان اندیشمندی است که برای تداوم حیات و رفع نیازهای مادی و معنوی خویش از گوهر تفکر خلاق و انتقادی بهره میگیرد. ارتقای فکری انسان از موضوعات قابل تأمل در فرهنگ قرآنی-اسلامی است. عارفان با استمداد از این فرهنگ به واکاوی ژرفای وجود آدمی پرداختهاند. مولوی بلخی در زمره عارفانی است که در بستر دین با دستیابی به آگاهی کیهانی، درصدد حل مسائل مادی و معنوی انسان از مجرای اندیشه و در قالب تمثیل و حکایات دلنشین برآمده است. با وجود آنکه مولانا گوهر وجودی انسان را اندیشهوری تلقی میکند اما از مضیق افهام کهن و وسواس افکار، جهل و عصبیت فکری مردمان نیز به تنگ آمده است و همواره در تمنای افکار نو و معانی بکر برمیآید. او فکر خلاق و بکر را امری فطری میپندارد و بر آن است که با فکر شیرین و ذکر مدام میتوان زمینه خلاقیت در اندیشه و تفکر منتقدانه را فراهم آورد. وی انسان کامل را الگوی تفکر درست و خلاق میشمرد.
Machine summary:
با وجود آنکه مولانا گوهر وجودي انسان را انديشه وري تلقي مي کند اما از مضيق افهام کهن و وسواس افکار، جهل و عصبيت فکري مردمان نيز بـه تنـگ آمـده اسـت و همواره در تمناي افکار نو و معاني بکر برمي آيد.
فکر آن باشـد کـه بگـشايد رهـي راه آن باشــد کــه پــيش آيــد شــهي (همان ، ۱۳۶۲: ۳۲۰۷/۲) مولانا تفکر خلاق را فکري نو، راه گشا و در مقابل افکارِ کهن مي دانـد.
او در داسـتان صـوفيان خانقـه - نشيني که بهيمه مسافر را براي فراهم آوردن مقدمات سماع فروختند و اسـباب مهمـاني او را نيز فراهم ساختند، به ما مي آموزد که در مسائل زندگي از تقليد کورکورانه اجتنـاب کنيم (همان : ۵۶۳/۲) مولانا در ادامه داستان مذکور انسان را به فهم عميق مسائل و تفکر خلاق که در زمره مهارت هاي زندگي است ، فرا مـي خوانـد و تقليـد کورکورانـه را دون شأن انسان مي داند.
همان : ۲۴۷۶/۵-۲۳۷۳) او در جاي ديگر راه رسيدن به مرتبه شيرمردي و انديشه وري را در خوارداشت نفس و تهذيب آن جستجو مي کند و مي گويد: اي مقلـــد از بخـــارا بـــاز گـــرد رو بـه خـواري تـا شـوي تـو شـيرمرد تـــا بخـــاراي دگـــر بينـــي درون صــــفدران در مجلــــس لاينفقــــون (همان ، ۱۳۶۲: ۱۲۹۳/۵-۱۲۹۲) ۸-۲- شيرين انديشي : به زعم مولوي هر فکري براي تعالي روحي انسان مفيد نيست بلکه تنها فکر خوش و شريين است که مرد را به کمال نفساني مي رساند: تا خيال و فکر و خوش بـروي زنـد فکــر شــيرين مــرد را فربــه کنــد (همان : ۲۸۹/۶) ۸-۳- بندگي و يادکرد خداوند: ذکر از مفاهيم بلند عرفاني اسـت کـه مولانـا آن را موجب اجتماع خاطر انسان ها به هنگام فکر کردن مي داند (ر.
١٠- بهره گيري از تجارب مفيد انسان هاي کامل و تبعيت از اولياي الهي کـه تجـسيم تفکر خلاق و انتقادي اند در نيل به کمال فکري ضرورتي اجتناب ناپذير است .