Abstract:
افضلیت رسول خدا9 بر پیامبران پیشین، نظریه اجماعی شیعه و سنی است، لکن بر اساس برخی از روایات نقل شده از رسول خدا9، چون «لا تفضلونی علی موسی7»، از تفضیل ایشان بر موسی7 نهی شده است. روایات اسلامی در این موضوع دچار تعارض بوده و یکدست نیستند. حال، روایات منع تفضیل با اجماع فریقین چگونه قابل جمع است؟ رویکردهای رایج میان حدیثپژوهان مسلمان در تحلیل این روایات چیست؟ مقصود اصلی رسول خدا9 از این روایت چیست؟ پژوهه حاضر در چهار بخش: گونهشناسی روایات تفاضل پیامبران، تعارضنمایی درونی و بیرونی روایات منع تفضیل، بازشناسی و ارزیابی رویکردهای حدیثپژوهان در تحلیل این روایات و ارائه نظریهای جدید در این باب، روایات منع تفضیل را به بوته بحث نشانده است.
Machine summary:
گونهها روایات منع تفضیل میان انبیا با توجه به گستره منع به دو نوع قابل تقسیم است؛ یک) منع عام: برابر روایات نوع اول، رسول خدا، مسلمانان را از هر گونه تفضیل میان پیامبران نهی کرده است؛ روایت «لا تفضلوا بین انبیاء الله» 2 و مشابه آن، «لا تخیروا بین انبیاء الله»، 3 از این جمله هستند که در منابع معتبر حدیثی اهل سنت گزارش شده است.
توجه به این نکته، مهم است که به لحاظ تاریخی، کتاب صحیح البخاری، نقش جدی در ترویج وی و دیگران از جمله اهل بیت( این عمل را انجام دادهاند؟ جواز و منع تفضیل رسول خدا( چگونه قابل جمع است؛ در حالی وجود یکی تنافی با دیگری دارد.
فرض محققی اعتبار روایات صحیح مسلم و بخاری باشد، ناگزیر به توجیه و جمع دلالی یا عرفی این روایات با قرآن و دیگر احادیث خواهد پرداخت؛ لکن اگر محققی چنین باورمند نبوده و اعتبار هر روایتی را مشروط به موافقت با قرآن و عدم تعارض آن با اجماع و مبانی کلامی بداند، و در تفسیر این روایات تاریخینگر بوده و به نقش فرق و ادیان در پدیداری آنها توجه داشته باشد، روایات منع تفضیل اعتبار استنادی خود را در این مسأله از دست خواهد داد یا ناگزیر به گونهای تأویل خواهد شد که در تعارض با مبانی و ادله قرآنی نباشد.
اسلوب تواضع برخی روایات منع تفضیل را اینگونه تأویل میکنند که نهی رسول خدا( از تفضیل خود بر دیگر پیامبران( از روی تواضع ایشان بوده است؛ 2 زیرا وی خود میدانستند که افضل انبیا هستند و در دیگر روایات نقل شده از ایشان، چون «أنا سید ولد آدم و لا فخر»، این معنا گزارش شده است.