Abstract:
در بیت دوم غزل درخشان و ریاستیزانة حافظ با مطلع : واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می کنند چون به خلوت می روند آن کار دیگر می کنند حافظ مشکل خویش را از «دانشمند مجلس » باز می پرسد. این اصطلاح ـ بنابه پیشینة اجتماعی و تاریخی آن ـ می تواند نشانه ای قابل تامل از تلقی و باور پیشینیان نسبت به «دانش » و وجه اجتمـاعی اصـطلاحات عامی همچون «دانشمند» و «صاحب دانش » به شمار آید. با توجه به شواهد و نشانه های گوناگون «دانشمند» و «دانشمندی» از دیربـاز به عنوان یکی از «طبقات» و «درجات» نامآشنای اجتماعی در تاریخ و فرهنگ ایران مطرح بوده است . در این نوشته به جایگاه و نیز منزلت و ویژگی های «دانشمندان» به عنوان یک طبقة مطرح اجتماعی پرداخته شده است .
Machine summary:
(تأملي بر پيشينة اجتماعي يک اصطلاح ) دکترحسن نصيري جامي دانشگاه آزاد اسلامي واحد تربت جام (تاريخ دريافت : ٨٩/٣/٢ ، تاريخ تصويب : ٨٩/٤/١) چکيده در بيت دوم غزل درخشان و رياستيزانة حافظ با مطلع : واعظان کاين جلوه در محراب و منبر مي کنند چون به خلوت مي روند آن کار ديگر مي کنند حافظ مشکل خويش را از «دانشمند مجلس » باز مي پرسد.
» (تاريخ بيهقي ، ٢٥٥/١ ـ ٢٥٦) اما در نگاهي عارفانه اين دقت نظر و دانايي و اشتهار آنان در مسأله گويي ، مورد طعن و کناية شيخ ابوسعيد قرار گرفته است : «در ابتدا حالت شيخ ما ـ قدس الله روح العزيز ـ که هنوز اهل ميهنه شيخ را منکر بودند، رئيس ميهنه خواجه حمويه ـ رحمة ا ـ به تعصب شيخ از سرخس دانشمندي فاضل آورده بود تا در ميهنه مجلس مي گفت و فتوا مي داد.
سعدي به زيبايي تأثير و مرتبه اين ناپرهيزکاري را يادآور مي گردد: عام نـادان پريشـان روزگـار بــــــــه ز دانشــــــــمند ناپرهيزگــــــــار (گلستان ، ١٨١) شيخ احمد جام (ژنده پيل ) نيز بـه ايـن ناراسـتي هـاي اجتمـاعي دانشـمندان عصـر خويش بسيار اشاره داشته است .
براي اطلاع بيشتر و تأمل در اين نظر و گمان رف : مقالات گران سنگ دکتر شـفيعي کـدکني در ايـن بـاره : «روابط شيخ جام با کراميان عصر خويش » (مجله ادبيات دانشگاه تربيت معلم ـ پاييز٧٣) و نيز: «چهره ديگر محمد بن کرام » (ارج نامه ايرج ، توس ، ج٢، صص ١١٣ ـ ٦١) دانشمند صفحه (صفحات ) ١ داستان کرامت شيخ در حق «دانشمند عمرالياس ».