Abstract:
کمک گرفتن از اساطیر و قصههای عامیانه برای حل مشکلات تصحیح متن و رسیدن به صورت صحیح قدیمیتر یک واژه یا مصرع و... شیوهای راهگشا در تصحیح متون کلاسیک است. این شیوه خصوصا در تصحیح ابیات شاهنامه بسیار استفاده شده است. یکی از ابیات چالشبرانگیز شاهنامه که در نسخههای خطی و چاپهای مختلف به صورتهای گوناگون ضبط شده، بیتی است که تهمینه در داستان رستم و سهراب، هنگام معرفی خود به رستم میآورد:یکی دخت شاه سمنگان منم بزشک هزبر و پلنگان منمخالقی مطلق در مقالهای که درباره این بیت نوشته آن را جزو ابیات تاریک شاهنامه دانسته که در مصرع دوم ضبط درست کلمات و معنی مصراع مبهم است. ابهام در این بیت سبب شده هر یک از پژوهشگران با دلایل خود صورتی از این بیت را پذیرفته، در مورد آن اظهار نظر کند. خالقی مطلق در یادداشتهای شاهنامه ضمن پذیرفتن نظر یکی از پژوهشگران، تأکید میکند که ضبط قدیمیتر بیت همین است که آوردهایم و احتمالا آیینی در پشت آن است که ما بیخبریم. بر همین اساس ما در این پژوهش برآنیم تا به کمک اسطورهشناسی تطبیقی ثابت کنیم که شخصیت تهمینه بازمانده الهه مادر یا یکی از ایزدبانوان باستانی است و همچنان که خود او تأکید کرده به واقع پزشک شیر و پلنگان بوده و با آنها در ارتباط است و ضبط قدیمیتر بیت ضبط صحیح است.
Geting help from mythology and folk tales is useful way to correct classical texts problems. This method was used especially in the correction of shahnameh poems. Following distich is one of the challenging poems of Shahnameh that in manuscripts and printed books in several different forms was recorded: Sole daughter of the king of Samangan And the physician of lions and leopards is I am. Khaleghi motlagh in an article written about it said this distich is one of the darkest distiches of the shahnameh that in the second Hemistich the true words and meaning of words is vague. Ambiguity on this distich reasons any of the researchers accepted any form of this distich and comment about it. Khaleghi motlagh accepts the terms of the one of the researchers and stresses that this is an older form of distich recordings that we have and possibly there is a ritual behind it but we do not know that. In this study، we want by help of comparative mythology prove that tahmineh character was survived from mother goddess character or one of the ancient goddesses of Iran and also she emphasized she is actually physician of lions and leopards then an older form of distich recordings is correct form.
Machine summary:
خالقی مطلق در مقاله خود برای حل مشکل این مصرع به بیت دیگری از این داستان توجه کرده است و آن بیتی است که وقتی رستم در جستجوی رخش پی او را دنبال میکند، آمده است: چو نزدیک شهر سمنگان رسید خبر زو به شاه و بزرگان رسید خالقی تأکید میکند که در ضبط این بیت شاهنامههای چاپ مول(بیت 54)، بروخیم(بیت 54)، چاپهای اول و دوم مسکو(بیت 39) و چاپ مینوی(بیت 38) همه اتفاق کامل دارند و از میان نسخهها نیز نسخه موزه بریتانیا مورخ 675، نسخه قاهره مورخ 741 و نسخه بیتاریخ شوروی این ضبط را دارند(خالقی مطلق، 1359: 80)، اما با اتکاء به نسخه فلورانس مورخ 614، نسخه لنینگراد مورخ 734 و نسخه شوروی مورخ 894 ضبط «خبر زو به شیر و پلنگان رسید» را میپذیرد و میگوید: «هم قدیمترین نسخه موجود شاهنامه و هم اکثریت نسخ شاهنامه در این مصراع ضبط «شیر و پلنگان» و یا «شاه پلنگان» و یا «بنزد پلنگان» دارند ولی به خاطر غرابتی که در این عبارت بوده نخست به «شاه پلنگان» و سپس به «شاه و بزرگان» تغییر داده شده است.
این ویژگی در تهمینه نیز دیده میشود و در مورد ارتباطش با رستم به عنوان یک مرد باید گفت در همه روایات ایرانی از جمله شاهنامه تهمینه همچون ایشتر و آرتمیس از رستم خوشش آمده و برای ارتباط پیشقدم شده است و به او اظهار علاقه میکند.
پس با این تفسیر میتوان گفت ضبط قدیمی بیت: یکی دخت شاه سمنگان منم بزشک هزبر و پلنگان منم آنچنان که خالقی مطلق در شاهنامه خود آورده صحیح است و تهمینه به واقع الهه شکار و حیوانات وحشی بوده است و پزشک و درمانگر زخمهای آنهاست.