Abstract:
تیس (طیس )، یا تیز، مهم ترین بندرگاه و مرکز بازرگانی ناحیه تاریخی مکران است . بقایای آثار باستانی آن، دلیل بر اهمیت و پیشینه تاریخی آن است ؛ هم چنین جغرافی نویسان وتاریخ نگاران قدیمی در کتابهای خود از اهمیت این بندر تجاری نام بردهاند. تیس در روزگار ساسانیان بندر غربی استان مکران به شمار می آمد و بر سر راه دریایی ادویه قرار داشت . در قرون نخستین اسلامی از تیس به عنوان بندری کوچک اما مهم ، در سواحل جنوبی ایران یاد شده است و یکی از مهم ترین بنادر در کرانه دریای مکران به شمار می رفته که بازرگانان از طریق آن با بنادر تجاری هندوستان و هم چنین شرق آفریقا در ارتباط بودهاند. مهم ترین دوره رشد و رونق بندر تیس در زمان سلطنت سلجوقیان کرمان بود، به گونه ای که در منابع تاریخی آمده است ، از چنان رشدی برخوردار گردید که از دیدگاه بازرگانی برجزیره هرمز برتری یافته ، هم چنین مرکزی برای خرید * و فروش نیشکرمکران (پانیذ) و یکی از مسیرهای مهم تجاری جاده ادویه بوده است . پرتغالیها نخستین کشور استعماری بودند که در سال ٩١٢ ه . ق به دریای مکران حمله کردند و وارد تیس شدند، پس از آنها انگلیسی ها بر این منطقه چیرگی یافتند، با ورود اروپایی ها به آبهای گرم و آزاد جنوبی ایران و رکود تولید و صدور پانیذ و هم چنین رونق بنادرحوزه خلیج فارس وجزایر کیش و قشم رفته رفته در اواخر دوره صفویه بندر تیس اهمیت خود را در سواحل مکران از دست داد به گونه ای که امروزه از آن بندر تجاری نامی جز روستایی کوچک باقی نمانده است .
Machine summary:
"جایگاه تیس در تجارت ، دوره سلاجقه کرمان به جهت توجه ویژه سلجوقیان کرمان ، به حدود شرقی کرمان و جنوب سیستان و ناحیه مکران ، در سواحل دریای عمان ، بندر« تیس » به یکی از پر رونق ترین بنادر تجاری واقع در مسیر دریایی جنوب مبدل گردید، که وصف آن از زبان افضل الدین کرمانی (١٣٥٦: ١٢٧-١٢٨) چنین بیان شده است ؛ ویدر اهمیت تجاری تیس می نویسد: « از خصایص کرمان ، ثغر تیز است که از آن جا مال های وافر، از عشور تجار ١ و اجرت سفاین ٢، به خزاین پادشاه می رسیده و تیز فرضه ٣ اهل هند، سند و حبشه ، زنگبار و مصر 4 و دیار عرب ، از عمان و بحرین بوده است ؛ و هر مشک و عنبر و نیل و صمغ بلسانی و عقاقیر هندی و برده هندی و حبشی و زنگی و مخمل های لطیف و ساده پراگین و فوطه های ٥ دنبلی یا دیبلی ٦ و امثال این طرایف که در جهان است ، از این ثغر برند و به ١.
بندر تیس علاوه بر جایگاه تجاری دریایی اش (جاده ادویه دریایی )، نقش مهمی نیز در رونق تجارت برخی از شهرهای خراسان داشته است ، چراکه از این بندر، راه تجاری به هرات و خراسان می رسید و رونق و اهمیت این مسیر هم ، ناشی از اقدام های سلجوقیان کرمان ، در ایجاد ثبات و آرامش مرزهای شرقی کرمان تا ناحیه مکران در جنوب سیستان بود."