Abstract:
مجلس دوم در واپسین روزهای فعالیت خود و با توجه به شرایط خاص کشور، تصمیم گرفت ، تا زمان گشایش مجلس سوم به فعالیت خود ادامه دهد اما ناگهان بحران بزرگ تری بر کشور سایه انداخت و آن اولتیماتوم ١٩١١م ..١٢٩٠هـ.ش . روسیه به ایران بود که همه معادلات سیاسی و دیپلماتیک کشور را به هم ریخت و فعالیت مجلس را از مسیر عادی و متعارف خود خارج ساخت . بنابراین مجلس دوم به رغم تصویب امتداد دورة فعالیتش ، بر سر یک دوراهی دشوار قرار گرفت که آیا اولتیماتوم را بپذیرد و به ننگ پایمال کردن استقلال کشور تن دهد و یا در برابر آن مقاومت کند؟ مجلس ، راه دوم را برگزید و بدین ترتیب در تضاد با خط مشی دولت و شخص نایب السلطنه که مدافع پذیرش اولتیماتوم بودند، قرار گرفت و در نتیجه حدود چهل روز پس از تصویب امتداد دورة فعالیت خود، در پی تشکیل جلسه شورای عالی دربار، منحل شد. با توجه به آنچه گفته شد، مسئله ، این است که چرا مجلس به استمرار دورة نمایندگی خود رای داد؟ آیا انحلال آن وجاهت قانونی داشت یا یک کودتا بود؟ این مقاله با رویکرد توصیفی ـ تبیینی میکوشد تا علل و انگیزه های استمرار دورة نمایندگی مجلس و نیز انحلال آن را به گفت وگو بگذارد.
Machine summary:
"بدین ترتیب هرچند دولت و نایب السلطنه در تنگنای دشوار ناشی از فشارهای روسیه از یک سو و مخالفت های مجلس از دیگر سو قرار گرفته بودند اما طرح آن ها به منظور انحلال مجلس از درون ، آشکارا شکست خورد زیرا نمایندگان هوادار دولت در آن فضای شدیدا ضدروسی که تنفر از تزارها تا بالاترین حد افزایش یافته بود، نمیتوانستند به چنین ننگی تن دهند و روشن بود که استعفا از یک سو معنایی جز تسلیم در برابر اولتیماتوم نداشت و از سوی دیگر در تعارض با مصوبۀ امتداد دورة نمایندگی مجلس قرار داشت که اکثریت مجلس به آن رأی داده بودند و اکنون در شرایط اضطراری نمیتوانستند از زیر آن شانه خالی کنند.
حال این پرسش مطرح است که اگر اقدام مجلس در امتداد دورة نمایندگی، غیرقانونی بود، چرا هنگامی که مجلس این مصوبه را گذراند، دولت و نایب السلطنه نه تنها با آن مخالفت نکردند بلکه مشوق آن ها در این امر بودند؟٣ اگر استدلال دولت را بپذیریم که فعالیت مجلس در این دوره اساسا غیرقانونی بوده است ، پس تکلیف مصوبه های آن چیست ؟ آیا مشورت دولت با مجلس برسر پذیرش اولتیماتوم و مسئلۀ تشکیل کمیسیون پنج نفره از نمایندگان مجلس همراه با اختیارات تام برای مشورت با دولت در تدارک پاسخ به اولتیماتوم ، یک منازعۀ بیثمر و فاقد ارزش قانونی نبوده است ؟ اگر چنین است چرا از آن پس ، دولت و نایب السلطنه و همۀ فعالان سیاسی، اقدام دولت در پذیرش اولتیماتوم را به تشکیل کمیسیون پنج نفره از نمایندگان مجلس مستند میکردند؟ مسئلۀ انحلال مجلس از نگاه برخی از منابع دورة مشروطه ابتدا نظر چند تن از هواداران انحلال مجلس را انعکاس میدهیم ؛ عبدالله مستوفی با نگاهی بدبینانه به اقدامات نمایندگان دموکرات مجلس و مواضع آن ها بر این باور است که صرفا انقضای دورة نمایندگی مجلس ، دلیل تعطیل شدن آن بوده است ؛ از همین رو، او تجمعات بعدی نمایندگان دموکرات در میدان بهارستان را اقدامی غیرقانونی دانسته و مینویسد: دموکرات ها در همان روزها هم نزد عوام این اقدامات قانونی دولت را به انحلال و بستن درب مجلس تعبیر 4 میکردند، در صورتی که رفتار دولت ، مطابق قانون بود."
Keywords:
کودتا
،
انحلال مجلس
،
اولتیماتوم
،
مجلس دوم
،
مجلس عالی دربار
Automated keywords:
مجلس
،
امتداد
،
انحلال مجلس
،
روسیه
،
انتخابات
،
دورة نمایندگی مجلس
،
اولتیماتوم
،
امتداد دورة نمایندگی مجلس
،
دولت
،
ناصرالملک
(
, 
, 
)
