Abstract:
کتاب حقائق الایمان یا حقیقه الایمان، از کتاب های مهم شیعی در موضوع ایمان است که بسیاری آن را به شهید ثانی نسبت می دهند. به باور نویسنده این کتاب، ایمان در معنای لغوی و شرعی همان تصدیق منطقی، یعنی یقین ثابت جازم است. به نظر وی از آنجا که این یقین، قابل فزونی و کاستی نیست، اصل ایمان هم قابل فزونی و کاستی نیست. مومنان دارای درجات مختلفی هستند ولی این درجات به اختلاف آنها در ایمان باز نمی گردد، بلکه اختلاف آنها در کمالات زائد بر ایمان همچون قرب الهی و خضوع در برابر اوست.
در بررسی این نظریه، درمی یابیم که ایمان عبارت است از حالت خضوع و تسلیمی که پس از علم به دست می آید و این امر قابل فزونی و کاستی تشکیکی است و درجات مومنان به اندازه بهره مندی آنها از این حقیقت است. درجه ایمان، درست به اندازه آمادگی محل آن، یعنی قلب است، که اعمال نقش بسیار مهمی در این آمادگی دارند.
Machine summary:
"از اینرو در این مقاله، نخست چکیدهای از دیدگاه وی در تعریف ایمان بیان میشود اما به دلیل اختصار و با توجه به اینکه موضوع مقاله بحث فزونی و کاستی ایمان است، نه تعریف آن، از ارائه دلایل ایشان خودداری کرده و به ارائه گزارشی گزینشی از نظریه او بسنده میکنیم.
براساس این سخن، گرچه حقیقت ایمان فزونی و کاستی نمیپذیرد و در همه مؤمنان به نحو یکسانی گسترده شده است اما تمام هویت دینی مؤمن در این کمال خلاصه نمیشود، بلکه مؤمن میتواند افزون بر ایمان، از کمالات دیگری نیز برخوردار باشد و درجات مؤمنان بر اساس درجه بهرهمندی آنها از این کمالات تنظیم میشود.
توجه داریم که اختلاف افراد این حقیقت واحد، به خود این حقیقت نیست؛ یعنی چنین نیست که افراد دارای ایمان بیشتر، از این حقیقت بهره بیشتر و افراد دارای ایمان کمتر، بهره کمتری برده باشند، بلکه چون این اعتقاد، حقیقت واحدی است، همه به یک اندازه از آن بهرهمندند و آنچه مایه اختلاف و فزونی و کاستی در این افراد است مربوط به اموری غیر از بهرهمندی از این حقیقت است.
رفع تالی: شرطیه بیان میکند که اگر حقیقت هر امری فزونی و کاستی بپذیرد، دیگر آن امر دارای حقیقت واحد نخواهد بود، بلکه دارای حقایق متعدد است؛ یعنی چند حقیقت مختلف از ایمان وجود خواهد داشت، مانند ایمان ضعیف و ایمان قوی.
البته در مراحلی این دو به طور کامل از هم جدا میشوند؛ برای نمونه، پیامبران بزرگ الهی( در مرتبه ایمان ناب قرار دارند و ایمان آنها با هیچ مرتبهای از شرک آمیخته نشده است؛ در حالی که در قلب برخی مشرکان مانند دشمنان سرسخت صدر اسلام، هیچگونه نور ایمانی نتابیده است."