Abstract:
مسئله چگونگی خلقت نخستین انسان در منابع اسلامی مطرح شدهاست و نیز در برخی علوم تجربی محلّ بحث و نظر بودهاست. این مقاله به بررسی نسبت فرضیههای علمی با دیدگاه قرآن و احادیث دربارة چگونگی آفرینش نخستین انسان، با روش توصیفی ـ تحلیلی میپردازد. حاصل تحقیق بیانگر آن است که مدلول آیات و روایات، ظهوری آشکار، بلکه صراحت در آفرینش نخستین انسان از خاک دارد و پیدایش آدمی را از موجود زنده دیگر نفی میکند. دو تئوری ثبات انواع و رویش از زمین مدعی پیدایش مستقل انسان و تئوری تحول انواع مدعی پیدایش او از دیگر موجودات زنده به نحو تکاملی است. گرچه دو تئوری اول از منظر نفیخلقت انسان از موجودی دیگر با دیدگاه قرآن و روایات همسوست، اما تئوری رویش از زمین با مفاد آیات و روایات ناهمخوان و خود از نظر علمی بیاعتبار است. تئوری ثبات انواع نیز از نظر تجربی قابل اثبات نیست، اما بر فرض اعتبار میتواند موید گزارههای دینی باشد. تئوری تحول انواع در فرض ابطال با دیدگاه قرآن و روایات برخوردی نخواهد داشت، اما در صورت پذیرش آن به عنوان یک فرضیه یا تئوری علمی، با مفاد آیات و روایات در تعارض است. در این تعارض، مفاد آیات و روایات به سبب برخورداری از پشتوانة معتبر، بر فرضیة یادشده مقدّم میگردد و این فرضیه نمیتواند قرینهای برای حمل مدلول آیات و روایات برخلاف ظاهر آنها باشد.
Machine summary:
پرسش اصلی مقالۀ حاضر این اسـت کـه آیـا واقعـا تئـوریهـا و فرضیه های علمی مرتبط با چگونگی پیدایش نخستین انسان ، با مدلول گزاره هـای موجـود در منابع اسلامی در این زمینه تعارض دارند؟ آیا این فرضیه ها مـیتواننـد نـاقض محتـوای گزاره های قرآنی و روایی بوده است و آن ها را ابطال نمایند؟ یا اینکه قرینه ای بـرای حمـل محتوای آن ها برخلاف ظاهرشان باشـند؟ یـا اینکـه اساسـا تعارضـی در بـین نیسـت و ایـن تئوریها و فرضیه ها مدلول گزاره های دینی را در این موضوع تأیید میکنند؟ ١ـ پیشینۀ پژوهش به عنوان پیشینۀ پژوهش باید گفت اندیشمندان اسـلامی در سـدة اخیـر بـه ایـن مسـئله عنایت داشته اند و نسبت این دو دسته قضایا را با هم سنجیده اند.
١ـ در کتاب موضع علم و دین در خلقـت انسـان (فرامـرز قراملکـی، ١٣٧٣)، دیـدگاه اندیشمندان اسلامی معاصر در باب تعارض فرضـیه هـای علمـی بـا آیـات قـرآن در مسـئلۀ خلقت انسان و روش های حل تعارض به تفصیل در قالـب شـش نظریـه گـزارش و اجمـالا ارزیابی شده است (ر.
٣ـ برخی از نویسندگان فرضیه هایی چون تکامل انواع داروینی را به منزلۀ یـک نظریـۀ تأییدشدة علمی، بلکه قانون علمی تلقی نموده اند و مدلول آیات قرآن در خلقت انسـان را همسو با آن دانسـته انـد و تئـوری ثبـات انـواع را رد کـرده انـد؛ از جملـه : سـحابی، ١٣٥١؛ بازرگان ، ١٣٥٦: ٢٣ـ٤٤؛ طالقانی، ١٣٦٢، ج ٣: ١٠٤ـ١٠٦ و همـان ج ٤: ٥٢ و٥٣.