Abstract:
اشکانیان ارمنستان در دوران شاهنشاهی اشکانی بهدلیل قرابت سببی و نسبی که با فرمانروایان ایران داشتند و همواره متحد ایران دربرابرِ روم بودند؛ اما با سقوط اشکانیان و روی کار آمدن ساسانیان در ایران فصل جدیدی در روابط ارمنستان با ایران و روم آغاز شد. برخلافِ دوران پیشاز آن، که اشکانیان ارمنستان همواره در نزاع بین ایران و روم در صف مقدم مقابله با نفوذ امپراتوری روم بودند، این بار با سقوط اشکانیانِ ایران و روی کار آمدن خاندان ساسانی، از درِ اتحاد با دشمنان ساسانیان درآمدند. در این میان، ساسانیان نیز سیاست پرتنشی را نسبتبه ارمنستان در مقابله با امپراتوری روم در پیش گرفتند که در ابتدا منجر به جنگهای پیدرپی اردشیر بابکان و جانشینش، شاپور یکم با امپراتوری روم بر سر ارمنستان شد که درنهایت، به موفقیت شاپور در به زیر سلطه درآوردن ارمنستان انجامید. بهگونهای که از اواسط نیمۀ سدۀ سوم میلادی، ارمنستان تبدل به مرکز فرماندهی نیروهای ساسانی در جنگ با روم شد. در این دوران، شاهان اشکانی ارمنستان برای درامانماندن از گزند احتمالیِ ساسانیان، به امپراتوری روم پناهنده شدند و از جانب روم بر بخشهایی از ارمنستان غربی که زیر سلطۀ روم باقی مانده بود، بهعنوان شاهان دستنشاندۀ روم حکومت میکردند. نفوذ اشکانیان در ارمنستان تا بدانجا بود که پساز شکست شاهنشاه نرسه از امپراتوری روم در پایان سدۀ سوم، خواستار پذیرش و رجعت دوبارۀ تیرداد، شاهزادۀ اشکانی شدند که پیشاز این ازدستِ نیروهای ساسانی به امپراتوری روم پناهنده شده بود.
Machine summary:
"ازسوی دیگر اشکانیان ارمنستان ، با سقوط سلسلۀ شاهنشاهی اشکانی که متحد و هم تبارشان بود، خود را در خطر احساس کرده ودر یورش به ایران پیش دستی کردند؛ بنابراین طبیعی بود که برآمدن سلسلۀ شاهنشاهی ساسانی، موجبات شکاف وانشقاق در روابط ایران و روم شود، زیرا اردشیر بابکان پس از تحکیم وتمرکز قدرت در داخل وتجدید بنای نظام سیاسی و اداری کشور، با تکیه بر تاریخ پرافتخار پیشینیان این سرزمین ، خود را در وضعی دید که توانست دعاویی تازه ای را مطرح کند که بر اثر آن ، بخش های وسیعی از نیمه شرقی امپراتوری روم در معرض تهدید قرار می گرفت (١٨ :٢٠٠٧ ,Dignas and Winter)؛ بنابراین ، بر سر کار آمدن ساسانیان در ایران ، موجبات تغییر کلی در وضعیت ارمنستان شد.
بنابر گفتۀ آگاتانگغوس ، که مورخان بعدی ارمنی ازجمله موسی خورنی از او پیروی کرده اند (٦٧ :١٩٧٨ ,khorenatsi)، خسرو (تیرداد دوم )، پادشاه ارمنستان ، خواستار تقویت پایگاه اشکانیان درمقابل ساسانیان بود، و پس از کشته شدن اردوان چهارم ، شاهنشاه اشکانی در نبرد با اردشیر پسر ساسان ، به کین خواهی اردوان به میان رودان شمالی و آدیابن حمله کرد و در نبردهایش با ساسانیان از گرجی ها، ارانی ها و همچنین از اقوام کوچ رو ماورای قفقاز، مانند هون ها و کاسپی ها علیه ایرانیان یاری گرفت و درطول یازده سال سرزمین های قلمرو پارس را ویران و چپاول کرد ودر تمام نبردهایش بر ساسانیان پیروز شد (٢٣-١٨ :١٩٧٦ ,Agathangelos)."