Abstract:
خیابان چهارباغ در طی گسترش شهر اصفهان در زمان شاه عباس اول در خارج از باروی قدیم شهر احداث گردید. در ابتدای شمالی خیابان، که محل ورود از دولتخانه به خیابان بود، کاخی به نام جهاننما، آن نیز به امر شاه عباس، ساخته شد. با سقوط سلسلة صفوی و حملة افغانها و در دورة قاجار، به طور خاص با حکومت ظلالسلطان، بسیاری از آثار ارزشمند دوران صفوی، از جمله آثار مذکور، به بهانههای مختلف تخریب شد. همچنین تغییرات رخداده در دورة پهلوی و دوران اخیر باعث شد تا محل دقیق کاخ و شروع خیابان چهارباغ نامشخص گردد. این بخش از شهر صفوی شامل کاخ جهاننما و فضای شمالی، یعنی محل ورود به کاخ، و فضای جنوبی آن، یعنی شروع خیابان چهارباغ، در دورة صفوی در نوشتههای تعدادی از سیاحان اروپایی شرح داده شده و در دورة قاجار، تا قبل از تخریب بنا، توصیفات و تصاویری از آن در منابع قابل دسترس است. در میان این مدارک، اسناد تصویری تهیهشده از کاخ در دورة صفوی و قاجار و محدودة دولتخانه در دورة پهلوی اهمیت ویژهای دارند و بررسی و مقایسه آنها میتواند بسیاری از نانوشتههای تاریخی را آشکار کند و اعتبار آنها را مورد سنجش قرار دهد. نوشتة حاضر با بررسی منابع مکتوب و اسناد تصویری از دورة صفوی تا دورة پهلوی سعی در روش کردن وضعیت محدوده مذکور داشته است. این اطلاعات کمک شایانی در پیشبرد طرح باستانشناختی صورتگرفته در محل داشت که طی آن، علاوه بر شواهد کاخ جهاننما، دادههایی از بخش شمالی و جنوبی کاخ مربوط به دوران قبل و بعد از صفویه نیز به دست آمد.
Machine summary:
این بخش از شهر صفوی شامل کاخ جهان نما و فضای شمالی، یعنی محل ورود به کاخ ، و فضای جنوبی آن ، یعنی شروع خیابان چهارباغ ، در دوره صفوی در نوشته های تعدادی از سیاحان اروپایی شرح داده شده و در دوره قاجار، تا قبل از تخریب بنا، توصیفات و تصاویری از آن در منابع قابل دسترس است .
پس از دلاواله ، تاورنیه ١، که در آخرین سفر خود به سال ١٦٦٤ م در اصفهان حضور داشته ، کاخ جهان نما را این چنین توصیف کرده است (تاورنیه ، ١٣٦٣: ٣٩٣): در ابتدای این خیابان ، که وصل به عمارت سلطنتی است ، کوشکی دوطبقه بنا شده که تقریبا چهل پای مربع مساحت آن است و از بالا و پایین پنجره های زیاد دارد که از چوب ولی بسیار قشنگ نجاری کرده اند.
در میان سفرنامه های غربی، یکی از 1 ارزشمندترین شرح ها درباره کاخ جهان نما و ابتدای خیابان چهارباغ از چالز ویلز بوده که در حوالی سال ١٨٧٥ م برابر با ١٢٩١ ق در اوایل حکومت ظل السلطان پنج سالی در اصفهان حضور داشته است .
در عکسی که او از خیابان چهارباغ ثبت کرده ، نهر میانی خیابان ، سنگ فرش ، چهار ردیف درختان مقابل کاخ و دیوار باغ های دو سمت خیابان همچنان وجود داشته و عمارت جهان نما در انتهای آن مشخص است و با توجه به وضعیت مناسب خیابان میتوان عکس را مربوط به سال های نخست عکاسی او دانست .