Abstract:
«بدیهی» در عرف عام به معنای بی نیاز از درنگ و در عرف خاص به معنای بی نیاز از تعریف است. در عبارات استاد تفکیکی میان معنای عرفی و اصطلاحی «بداهت» تصوری به چشم نمی خورد. تشکیک در معنای اصطلاحی بداهت ممکن نیست، منای عرفی آن است که مرتبه پذیر است. پس «اول الاوئل» بودن قضیه «امتناع تناقض» به گونه ای باید تقریر شود که به تشکیک نینجامد. تقریر شهید مطهری این ویژگی را دارد. کیفیت پیدایش بدیهیات در دو ناحیه تصوری و تصدیقی آرائی را سامان داده است؛ استاد در بخش تصورات، نظریه «فطرت» دکارت، نظریه پیدایش تدریجی ارسطو و مسلمانان، و استعداد نفسانی مسبوق به احساسات متراکم از صدر المتالهین را تبیین و نقادی می کند. همچنین در ناحیه تصدیقات، نظریه های منطق تعقلی، منطق تجربی، انطباق محیطی، و فرض های ذهنی به شکل قبل گزارش شده است. استاد روش تعقلی را تقویت و برخی اصول نظریه انطباق محیطی را تصدیق می کند.
Machine summary:
٢. اهميت بحث از بداهت و ارزش بديهيات رســيدن به ديدگاهي ثابت در خصوص هســتي همواره دغدغه روح حقيقت جوي بشر تماشاگه راز، پژوهش نامه انديشه هاي استاد مرتضي مطهري بوده اســت ؛ و فلســفه ٨ که داعيه دار پاسخ به اين دست نيازها است ، کار روي گزاره هاي بديهي را، که با پيشــرفت علمي انسان تغيير نمي کند، در دستور کار خود دارد.
وي مي نويسد: تا آنجا که ما تفحص کرده ايم در فلسفه اروپا بين اين دو جهت تفکيک نشده ؛ سال دوم ، شماره ششم و هفتم ، تابستان و پاييز ٩٢ يعني قائلين به تصورات فطري به معناي اول همان ها هستند که به فطريات به معناي چهارم قائل اند و تمام کســاني که منکر فطريات به معناي چهارم هستند منکر فطريات به معناي اول نيز هســتند و آن دانشــمندان چنين پنداشته اند که تصورات و تصديقات عمومي و يکســان براي همه بشــر راهي جز اينکه آنها را خاصيــت ذاتي عقل بدانيــم ندارد و اگر تصورات ذاتــي عقل را انکار کنيم چاره اي نيســت از اينکه تصورات عمومي و يکسان براي همه بشر را نيز انکار کنيم ؛ ولي در اين مقاله اين دو قسمت از يکديگر تفکيک شده و در عين اينکه تصورات ذاتي عقل (فطري به معناي چهارم ) مورد انکار قرار گرفته ، تصورات و تصديقات عمومي و يکسان براي همه بشر (فطري به معناي اول ) اثبات شده و راه آن نيز بيان گرديده (آثار، ٢٦٠/٦-٢٦٣).