Abstract:
تکمله ای بر پژوهشی در زیج های دوره اسلامی
فرید قاسملو ص 53
برای بررسی های تاریخ علوم اسلامی تهیه فهرست های مختلف ازآثار علمی دانشمندان اسلامی ضروری است. در زمینه دانش ستاره شناسی. یکی از ضروری ترین کارها، آماده نمودن فهرست یا فهرست هایی از زیج های دورهء اسلامی است که سابقه تهیه آنها به قرن نوزدهم میلادی بازمی گردد. کامل ترین فهرست از این زیج ها فهرست آقای کندی با عنوان پژوهشی در زیجهای دورهءا سلامی می باشد; اما از زمان نوشته شدن این کتاب سالها می گذردو ضروری است که این کتاب مورد بررسی قرار گیرد و منابع آن کامل تر و اطلاعات آن نیز روزآمد شود. این مقاله در اصل به عنوان مکملی بر کتاب آقای کندی به حساب می آید که در آن سعی شده است زیج هایی که در کتاب فوق ذکر نشده، معرفی شوند. از آنجایی که این طرح در ایران انجام شده است به زیج های موجود در ایران توجه بیشتری شده است. هم چنین در بعضی از موارد نسخه های دیگری از زیج هایی که آقای کندی آنها را معرفی کرده است، معرفی شده اند. در مجموع، این فرض آقای کندی که شمار زیج های اسلامی را در حدود 250 تخمین زده است، تأیید می شود.
Machine summary:
"در کنار این موارد،این نکته نیز باید موردتوجه قرار گیرد که با نشر فهرستهای مختلف که به مرور زمان منتشر میشود و مهمترین منابع برای معرفی زیجهایی که به صورت خطی در کتابخانههای مختلف نگهداری میشوند خواهند بود،بدیهی است آثار مختلفی یافت خواهند شد که ضروری است اطلاعات آنها از فهرست نسخههای خطی یا فهرست فهرستها استخراج و به صورت ضمائمی به کتاب کندی افزوده شوند.
2. اگرچه کتاب کندی در درجه اول کتابی مبتنی بر ارائه اطلاعات کتابشناختی به حساب نمیآید و بیشتر اثری در زمینه تاریخ علم و با گرایش اطلاعات و دادههای ریاضی است،اما ذکر این نکته نیز قابل توجه است که در ارائه اطلاعات کتابشناختی دربارهء زیجهایی که وجود آنها از سوی کندی مسلم دانسته شده و نسخه یا نسخههایی از آنها باقی مانده است،نقص یا نقایصی وجود دارد.
او همچنین ذیل شرح خود برای این کتاب آگاهی بسیار مهم دیگری نیز به دست میدهد و آن اینکه از زیج دیگر محیی الدین با نام ادوار الانوار که تاکنون منحصربهفرد شمرده میشد(براساس نسخه محفوظ در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی)نسخهای هرچند ناقص در مصر وجود دارد.
در اینجا به معرفی زیجهایی میپردازیم که نام آنها در کتاب کندی آمده و اطلاعاتی که در این بخش میآید به منزله اطلاعات تکمیلی و اضافی نسبت به کتاب کندی تلقی میشود: از زیج شستکه(کندی،شماره 33 ص 13-33)نسخ خطی متعددی در ایران وجود دارد که از جمله میتوان به نسخههایی در کتابخانه ملک(افشار و دانشپژوه،ج 6 ص 342،421 و ج 5،ص 421)و کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی(گلچین معانی، همان،ص 223،581 و عرفانیان،همان،ص 851،601)اشاره نمود.
,"Persian Astronomical Tables Composed in India", 500 years of Tantrasangraha,A Landmark in the History of Astronomy,Delhi,2002."