Abstract:
یکی از مهمترین مباحثی که امروزه در عرصۀ فلسفۀدین و فلسفۀعلم مطرح است، موضوع «نسبت علم و دین» و «علم دینی» است. حکیم متألّه آیت الله جوادی آملی (مدّظلّه) در خلال مباحث کتاب «منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی» به طرح کلیاتِ دیدگاه خویش در این رابطه پرداخته است که میتوان آنرا چالشبرانگیزترین نظریه دربارۀ علم دینی دانست. لذا اشکالات و پرسشهای متفاوتی دربارۀ آن نظریه مطرح شده است که از جملۀ مهمترینِ آنها، «عدمانسجام» و همچنین «عدمکارآمدی و ثمربخشی بهخصوص در ساحت علوم تجربی» میباشد. لذا در این نوشتار تلاش شده است تا بر محور اندیشههای آن حکیم متألّه، بهترتیب در جستجوی پاسخ این دو پرسش باشیم که «جهت نیل به یک الگو برای اسلامیسازیِ علومتجربی چه باید کرد؟» و سپس «چنین طرحی در صورت بسطیافتن و عملیشدن، چه ثمرات و کارکردهایی بهدنبال خواهد داشت؟» بنابراین مبتنی بر دیدگاههای ایشان، ابتدا ملزوماتِ دینیسازیِ علوم تجربی ذیل دو عنوان «اصول گزارهای» و «اصول روششناختی» تبیین گردیده، سپس ثمرات پیادهسازیِ این الگو ذیل پنج عنوان تبیین میگردد. در این بخش روشن میشود که در صورت تبدیلشدنِ این تئوری به یک الگوی عملیاتی، علم تجربی ثمراتِ چشمگیری خواهد داشت که «افزایش کارآمدیِ علوم تجربی و جهش تکنولوژی» یکی از آنها خواهدبود.
One of the most important issues in the field of philosophy of religion and the philosophy of science is "the relation of science and religion" and "religious science". Ayatollah Javadi Amoli, wise, during the discussion of the topic of "the dignity of reason in the geometry of religious knowledge", has devised a general outline of his view of this relation that can be considered the most challenging theory of religious science. Therefore, there are various mistakes and questions about the theory, one of the most important of which is "Emancipation" as well as "lack of efficiency and effectiveness, especially in the field of empirical sciences". Therefore, in this paper, it is tried to focus on the ideas of this wise guy, respectively, in seeking answers to the two questions that "what should be done in order to achieve a model for the Islamization of the sciences?" And then "such a plan, if elaborated and implemented, What are the results and functions? "Therefore, based on his views, the essentials of the religious of the empirical sciences are explained in the following two titles:" Proposition Principles "and" Methodological Principles ". Then, the results of implementation of this model are explained below in five terms. In this section, It is clear that if this theory is turned into an operational model, experimental science will have a extraordinary effect, one of which will be "increasing the efficiency of experimental science and technology leap.
Machine summary:
2. روش اسلامیسازی علوم تجربی براساس مقدمات بالا، اکنون میگوییم: آنچه برای اسلامیسازی علوم تجربی لازم است بایستههایی است که حول محور فاعل شناسا، یعنی همان محقق تجربی، شکل میگیرد، به این بیان که نخست بهروش برهانی و استدلالی مجموعهای از مبانی هستیشناختی و معرفتشناختی توحیدی برای محقق علم تجربی روشن و مبین شود، تا عقل نظری او به موضوع موردمطالعه نگرشی بنیادین، روشن، و عمیق داشته باشد؛ دوم، پس از اینکه عقل نظری آن اصول کلی را (که بهدلیل گستردگی موضوعش شامل موضوع موردمطالعه و غیر آن میشود) بهروش برهانی پذیرفت، عقل عملی خود پژوهشگر میان آن مطلب محکم علمی و قلب عقد دوم نیز ایجاد کند تا پژوهشگر به آن حقایق ایمان پیدا کند؛ سوم، محقق با ایمانی که به آن بنیانهای فکری در قلبش نقش بسته است و با درنظرگرفتن آن پیشفرضهای هستیشناختی و معرفتشناختی در تفکر عقلانیاش بهسراغ تحقیقات روشمند تجربی برود و با استفاده از روش مرسوم علوم تجربی مطالعه و تحقیق کند.
پژوهشگر موحد علم تجربی، در این الگوی پژوهشی، وقتی با التفات تام به اصول و کبریات هستیشناختی مذکور بهسراغ معلوم خارجی میرود و در آن کاوش تجربی و عقلانی میکند، از ابتدا تا انتهای پژوهش، دائما صدر و ذیل پژوهش خود را صغریات آن اصول کلی مییابد و از این رهگذر، با کرنش قلبی مکرر و مستمر دربرابر آن حقایق ملکوتی، هراندازه در تحقیقات خویش پیشرفت داشته باشد، درواقع درحال تعمق در یقین قلبی خویش به آن حقایق ملکوتی است، زیرا ایمان صحیح که متوقف بر یقین عقلی است امری مشکک و دارای مراتب است (فتح: 29) و تشکیک مراتب آن عبارت است از: نخست، تشکیک مراتب انسانها در تحصیل یقین عقلی؛ دوم، تشکیک مراتب انسانها در ایجاد عقد میان محصول عقل نظری و قلب؛ و سوم، تشکیک مراتب انسانها در تثبیت ایمان در ساحت قلب (نحل: 10؛ هود: 120؛ فرقان: 32).