Abstract:
غزل در عهد مشروطه مانند سایر قالب های شعری دست مایه بیان تغزل آمیخته با آرمان های ملی و میهنی شد. برخی از شاعران که مبارزان راه آزادی و مشروطه خواه بودند، این قالب را با شعارهای ادبیات کارگری و مسائل اجتماعی درآمیختند تا بدین وسیله تغییراتی در «وحدت موضوعی» غزل به وجود آمد؛ برای نمونه غزل فرخی یزدی به همین دلیل، گاه ساختی گسیخته دارد. غزل پس از «افسانه» نیمایوشیج، در جریان های «غزل میانه» و «غزل نو: غزل تصویری» و «غزل فرانوین» در ساخت و شکل شعر، تحولاتی را به خود دید. تغییر شکل نوشتاری قالب غزل از سوی منوچهر نیستانی و سپس محمدعلی بهمنی نخستین تلاش برای تحولی است که پس از مدتی وقفه در دهه های هفتاد و هشتاد دنبال شد. در مجموع، غزل معاصر، گاه در «شکل درونی»، دچار تحول، هنجارشکنی و فقدان وحدت موضوعی شده و گاه در «شکل بیرونی» دچار تغییر، تحول و نوآوری شده است. در این مقاله، با بررسی غزل سرآمدان غزل سرایی در این برهه زمانی، نوآوری ها و ضعف و قوت های شکل درونی و بیرونی آن تحلیل شده است.
Machine summary:
در میان خیل شاعران سرسپرده به شیوة کهن، شاعرانی مانند خانلری و فریدون توللی پیشگامانی بودند که سعی بر سرودن غزل نو و همرنگ زمانه داشتند، اما به دلیل درگیریهای سیاسی و اجتماعی یا مطالعات و تحقیقات دانشگاهی، نتوانستند از فضای شعر متأثر از ترجمه اشعار شاعران رمانتیسم و سمبولیسم به یکپارچهسازی ابداع و تحول در غزل بیندیشند؛ برای مثال، توللی با وجود نگارش بیانیههای نواندیشانة مقدمه دفتر «رها و نافه» دچار نوعی سیر قهقرایی شد و تنها در ساخت تصویرهای مهتابی و ترکیبات تازه محدود شد.
او چنین میاندیشد که «به یک معنی میتوان گفت که شعر نه از کلمات به صورت افقی، بلکه از کلمات در حالت عمودی تشکیل شده است» (براهنی، 1371: 1/364) اینچنین نگاه منتقدانه به غزل نیز ثابت شده است، غزل کلاسیک فارسی نیز از این ساختار درهمتنیده و بههمپیوسته برخوردار است (ر.
شفیعی کدکنی در مقدمهای که بر «گزینه اشعار خانلری» نوشته، اعتقاد دارد که اگرچه خانلری در شمار خیل بسیار غزلسرایان مشروطیت تا انقلاب اسلامی نیست، «ولی اگر بخواهیم به تاریخ نوآوری در غزل بپردازیم، بدون هیچ تردیدی خانلری «نیمای غزل» است؛ زیرا او تنها کسی است که در سالهای قبل از شهریور 1320 عالماً و عامداً در مبانی غزل فارسی تجدید نظر کرده است و اقدامات او را در این زمینه، بعدها در غزلهای نو فریدون توللی در سالهای سرودن مجموعة «رها» و بعضی نوپردازان دیگر میتوان دید» (به نقل از خانلری، 1394: 13).